Γιατί κλείνουν οι επιχειρήσεις

Πριν μερικά χρόνια είχα διαβάσει κάπου για έναν «γκουρού» των επιχειρήσεων που πρότεινε στους γιάπηδες να καλλιεργούν ένα κομμάτι γης για να μάθουν εμπειρικά, ως αγρότες, εκείνες τις πλευρές της διοίκησης που δεν μπορούν να μάθουν στα θρανία και στις αίθουσες ακριβοπληρωμένων σεμιναρίων.

Είχα συγκινηθεί που κάποιος σοφός επιτέλους αναγνώριζε ότι το επάγγελμα μου, του καλλιεργητή της γης, μπορεί να συμβάλλει στην παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη όχι μόνο παράγοντας προϊόντα για την τροφή του σώματος αλλά προσφέροντας και τροφή για την σκέψη. Με την εμπειρία μου αυτή λοιπόν, θα προσπαθήσω, σε κείμενα που ακολουθούν, να συζητήσω διάφορα θέματα που κάποια φίλη  σχολίασε ότι την αγανακτούν. Μακάρι από την συζήτηση μας αυτή να καταλάβουμε όλοι μας τον λόγο που κάποια πράγματα συμβαίνουν διότι έτσι θα μπορέσουμε είτε να τα θεραπεύσουμε είτε να κάνουμε άλλες, καλύτερες επιλογές στην ζωή μας.

Στην αγανακτισμένη δήλωση της φίλης "έκλεισε η επιχείρηση που δούλευα και είμαι άνεργη" υπάρχουν δύο ερωτήματα: το πρώτο γιατί έκλεισε η επιχείρηση και το δεύτερο γιατί δεν βρίσκω δουλειά και μένω άνεργη.

Θα αρχίσω σήμερα από το πρώτο ερώτημα κι ελπίζω όσα θα πω να βοηθήσουν τους ιδιοκτήτες των επιχειρήσεων που παραμένουν να μην κλείσουν. 

Διότι ο βασικός κοινωνικός ρόλος κυρίως του μικρού επιχειρηματία είναι η δυνατότητα να προσφέρει απασχόληση. Ασχέτως λοιπόν του εγγενούς εκμεταλλευτικού χαρακτήρα του κοινωνικού μας συστήματος, κατά την μαρξιστική θεωρία, καλό είναι να υπάρχουν επιχειρήσεις, να προσφέρουν δουλειά κι όταν έρθει η μεγάλη ώρα της κοινωνικής επανάστασης τότε θα το ξανασυζητήσουμε.

Εμείς οι αγρότες ωε μικροί επιχειρηματίες πάντως μάλλον είμαστε διαρκώς ημίκλειστοι οπότε όλα όσα ακολουθούν μάλλον δεν μας αφορούν.

Οι επιχειρήσεις είναι οργανισμοί που ζουν συνήθως λιγότερο από ότι ο ιδρυτής τους. Είναι λίγες οι επιχειρήσεις που μακροημερεύουν.

Στην χώρα μας ειδικά, είναι ελάχιστες εκείνες οι επιχειρήσεις που υπάρχουν σήμερα και που ιδρύθηκαν πριν από ενενήντα χρόνια –τρεις ανθρώπινες γενιές δηλαδή. Συνήθως αυτό που συμβαίνει είναι ότι η πρώτη γενιά, ο ιδρυτής είναι ο εμπνευστής που με σκληρή δουλειά ή ευνοικές συγκυρίες δημιουργεί, η δεύτερη γενιά, ο γιος ή η κόρη, που απολαμβάνει και συντηρεί το δημιούργημα του πατρός και η τρίτη γενιά, που απολαμβάνει μόνο, με σπατάλη έως καταστροφής, την δημιουργία των προηγούμενων γενεών. Σε άλλες χώρες, με άλλη επιχειρηματική κουλτούρα, οι επιχειρήσεις ανανεώνονται ή και αλλάζουν εντελώς δραστηριότητα και ξεκινούν νέους κύκλους επιχειρηματικής ανάπτυξης. Στην Ελλάδα, προς το παρόν, μια τέτοια αναγεννητική εξέλιξη, είναι σπάνιο φαινόμενο. Εκείνο που συμβαίνει αντίθετα και που είναι προκλητικό είναι ότι έχουμε χρεωκοπημένες επιχειρήσεις και άνεργους τους εργαζόμενους ενώ είναι πάμπλουτοι οι τέως ιδιοκτήτες τους

Οι λόγοι που δεν έχουμε επιχειρήσεις πολλών γενεών είναι πολλοί αλλά κατά την γνώμη μου, ο κυριότερος είναι η υπαρξιστική εμμονή του ιδρυτή με την επιχείρηση: την θεωρεί –και είναι- το πιο βασικό δημιούργημα της ζωής του και θέλει να το επιβάλλει στα παιδιά του όχι ως ωφέλημα-μερίσματα από τα κέρδη-  αλλά και ως εργασιακή διευθυντική δραστηριότητα, χωρίς τα παιδιά να το επιθυμούν ή και χωρίς να είναι ικανά προς τούτο. Αλλά αυτό είναι άλλο θέμα.

Κρίση προκαλείται όταν συμβαίνει μεγάλη σε ποιότητα και ποσότητα αλλαγή στο περιβάλλον ενός οργανισμού. Μπορεί να δημιουργείται κρίση ανάπτυξης, και να κλείνουν και τότε επιχειρήσεις, όπως γινόταν μεταπολεμικά, αλλά αυτό που σήμερα βιώνουμε είναι κρίση ύφεσης. Σήμερα στην ελληνική κοινωνία και οικονομία η κρίση εκδηλώνεται με σοβαρή μείωση του εισοδήματος του κάθε πολίτη, άρα της καταναλωτικής του δύναμης, και αυτό έχει επιπτώσεις στα έσοδα των επιχειρήσεων.

Δεν είμαι σε θέση να προτείνω στην κυβέρνηση τρόπους για να ξεπεραστεί η κρίση αλλά επιδιώκω την συζήτηση για το γιατί συμβαίνει να κλείνουν μερικές επιχειρήσεις ενώ άλλες να αναπτύσσονται ακόμα και στην διάρκεια της κρίσης, για να μη πω «επωφελούνται» κιόλας.

Με άλλα λόγια λοιπόν, θα λέγαμε ότι κρίση είναι η επίσημη κήρυξη πολέμου εντός της κοινωνίας. Ενός πολέμου που διεξάγεται μονίμως και οι κρότοι της μάχης είναι υπόκωφοι και τους αγνοούσαμε. Και τώρα ξεσπάει επίσημα και ωμά και στην πλάτη μας.  Προφανώς, η κρίση είναι μια ευκαιρία για ξεκαθάρισμα των ασθενέστερων που ανήκουν σε όλους τους τομείς της οικονομίας και σε διάφορους ρόλους: επιχειρήσεις, εργαζόμενοι, συνταξιούχοι, νέοι και για αυτό είναι απολύτως φυσιολογική και αναμενόμενη η κοινωνική αντίδραση στις πλατείες.

Κάθε κρίση είναι επίσης ένας μεγεθυντικός φακός για κάθε οργανισμό: μεμονωμένο άνθρωπο, ανθρώπινη κοινωνία ή μια επιχείρηση. Επειδή πρέπει ο οργανισμός να επιβιώσει σε ένα περιβάλλον πιο σκληρό λόγω μείωσης των διαθέσιμων πόρων, πιο ανταγωνιστικό, εντείνει την προσπάθειά του να αξιοποιήσει όλες τις δυνατότητες που διαθέτει είτε στο εσωτερικό του (καίει "λίπος" που αντί να είναι οι μη παραγωγικές δαπάνες είναι συνήθως οι εργαζόμενοι, όπως η φίλη μας), είτε στο περιβάλλον (εντοπίζει και αξιοποιεί καινούργιους χώρους κι ευκαιρίες). 

Στην έντονη προσπάθεια πάντως αυτή, αποκαλύπτονται όλες οι αδυναμίες του συγκεκριμένου οργανισμού.

Για τους επιχειρηματίες, όσο καιρό το κύμα της οικονομίας τους ήταν ψηλά, τους κουβαλούσε και όλα ήταν καλά. Τα αρνητικά ήταν ασήμαντα κι εύκολα τα αγνοούσαν. Τώρα όμως, προκύπτουν υπαρξιακά ερωτήματα για την επιχείρηση και μερικοί επιχειρηματίες δεν προλαβαίνουν ούτε καν να τα σκεφτούν και κλείνουν. Διότι όπως δημιουργούνται, γεννώνται επιχειρήσεις έτσι και κλείνουν, πεθαίνουν επιχειρήσεις.

Πράγματα που μέχρι τώρα «τα βάζαμε κάτω από το χαλί» διότι «κυκλοφορούσε χρήμα» ή «είμαστε στα πάνω μας»  διότι η πλησμονή μας έκανε να τα ξεπερνάμε, τώρα που το χαλί της ευμάρειας μαζεύτηκε, φαίνονται όλες οι ασχήμιες μας, κάτω από τον αδυσώπητο μεγεθυντικό φακό της κρίσης: οι πιστώσεις στους πελάτες που δεν μαζεύονται, τα λάθη που κάνουν οι εργαζόμενοι και που οφείλονται σε χρόνιες οργανωτικές αδυναμίες της επιχείρησης, η εσωτερική ασυνεννοησία, η ποιότητα του προϊόντος που είναι χαμηλή σε σχέση με την τιμή του, το κόστος παραγωγής που είναι υψηλό, κλπ.

Ειδικά για τις επιχειρήσεις, η μείωση της αγοραστικής δύναμης των καταναλωτών, ιδιωτών και επιχειρήσεων, των εσόδων τους δηλαδή, επιβάλλει προσαρμογές οι οποίες δεν είναι εύκολες. Παρόλα αυτά όμως, δεν μπορούν όλες οι επιχειρήσεις να κάνουν αυτές τις προσαρμογές αν και αναγκαίες διότι δεν μπορούν. Εκείνες που δεν έχουν ελαστικές δομές, δεν έχουν ευελιξία, δεν έχουν «προπονηθεί» στο να το κάνουν αυτό, αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα επιβίωσης.

Το ότι ως μόνη ελαστικότητα εμφανίζεται να είναι, για τον επιχειρηματία η αμοιβή  των εργαζομένων –οπότε και οι απολύσεις είναι η άμεση αντίδραση του- είναι άλλο ανέκδοτο και αποκαλύπτει την αδυναμία του επιχειρηματία να καταλάβει το τι γίνεται. Αλλά για το θέμα αυτό θα μιλήσω σε επόμενο κείμενο.

Ο απλοϊκός –ας μην τον ονομάσω «λαϊκίστικο»- τρόπος σκέψης ταυτίζει τον επιχειρηματία με το «αδηφάγο κεφάλαιο». Ο άμεσος συσχετισμός με την μακροοικονομική μαρξιστικοφανή ανάλυση του οικονομικού παραγωγικού συστήματος, όπου στις επιχειρήσεις παράγεται υπεραξία από τον εργαζόμενο που ιδιοποιείται από τον καπιταλιστή επιχειρηματία. Η θεώρηση αυτή δημιουργούσε και δημιουργεί τραγελαφικές καταστάσεις στις μικρές, σχεδόν οικογενειακές, επιχειρήσεις τύπου «η κόρη μου η σοσιαλίστρια» της γνωστής ταινίας της Βουγιουκλάκη.

Μπορεί η ανάλυση αυτή να είναι σωστή στο γενικό κοινωνικό επίπεδο, αλλά σε σχέση με την λειτουργία της συγκεκριμένης επιχείρησης είναι εντελώς άχρηστη για πρακτικούς λόγους. Δεν έχει νόημα οι εργαζόμενοι κάθε επιχείρησης να ψάχνουν την «υπεραξία» και να διεκδικούν το μερίδιο τους εάν καταρχήν η επιχείρηση δεν παράγει «αξία» για τον πελάτη, τον καταναλωτή.  Διότι εκτός από τον καπιταλιστή, υπάρχει και ο πελάτης κι ενίοτε αυτός είναι χειρότερος δυνάστης κι επ’ αυτού ρωτήστε τις πωλήτριες να σας πουν.

Στα βιβλία των Οικονομικών Πανεπιστημιακών σχολών μπορεί να δίνονται διάφοροι ορισμοί για την «επιχείρηση». Οι περισσότεροι στηρίζονται στην οργανωτική περιγραφή του οργανισμού ή στον τρόπο λειτουργία του.

Νομίζω όμως ότι επί της ουσίας «επιχείρηση» είναι ότι έχει τουλάχιστον ένα ικανοποιημένο πελάτη. Που μπορεί να προσφέρει αξία στον πελάτη. Αυτό πολλοί επιχειρηματίες το ξεχνούν και νομίζουν ότι κάνουν χάρη στον πελάτη που τον εξυπηρετούν. Είναι αδιάφοροι, αγενείς και δύστροποι.

Η κρίση αντικειμενικά είναι η αφορμή για να ξεκαθαρίσουν οι λογαριασμοί και για τους κακούς επιχειρηματίες. Κακός επιχειρηματίας δεν σημαίνει κακός άνθρωπος. Δεν είναι ηθικός χαρακτηρισμός αλλά οικονομικός.

Κακός επιχειρηματίας είναι αυτός που αγνοεί επιδεικτικά και για μεγάλο χρονικό διάστημα τον πελάτη, τις ανάγκες και κυρίως τις προτεραιότητες του αλλά επ' αυτού σε επόμενο κείμενο.

Ο κακός επιχειρηματίας, εάν δεν αλλάξει, καλό είναι να κλείσει! Παράγει προβλήματα και όχι αξία. Προκαλεί και ιδιοποιείται την μιζέρια των εργαζομένων. Άρα το ότι κλείνουν επιχειρήσεις αυτό τον καιρό είναι απολύτως φυσιολογικό!