Ο Δήμαρχός μας ο Δάσκαλος

Δεν είναι πολλοί οι δημόσιοι άνδρες στον Δήμο μας με τους οποίους μπορείς δημοσίως να συζητήσεις χωρίς να σε χαρακτηρίσουν οι άλλοι είτε ως κακόβουλο τιμητή είτε ως χαμερπή κόλακα. Ο Δήμαρχος μας είναι ένας από αυτούς και όπως και ο ίδιος έχει δηλώσει, ευχαρίστως εκθέτει τις θέσεις του στην δημόσια συζήτηση και κριτική, διότι εάν δεν είχε την θεσμική θέση που σήμερα έχει, θα ήταν σίγουρα ένας «μπλόγκερ» και θα ερέθιζε με άλλο τρόπο την κοινή γνώμη της κοινότητας μας.

Στο παρελθόν όσες φορές είχα αναφερθεί σε θέσεις δημοσίων ανδρών της κοινότητας μας, μάλλον είχα προκαλέσει την πικρία τους και τελικά δεν είχα ενθαρρύνει τον διάλογο. Ελπίζω και τώρα να μην επαναληφθεί το ίδιο σκηνικό.

Αναφέρομαι στην πρόσφατη ομιλία του Δημάρχου προς τους αποφοίτους των σχολείων του Δήμου μας που πέρασαν στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα της χώρας μας. Το αναλυτικό κείμενο δημοσιεύτηκε εδώ κι εδώ.

Το θέμα της Παιδείας, του Σχολείου, της Εκπαιδευτικής διαδικασίας προσφέρεται για σχεδόν μόνιμη συζήτηση και μάλλον είναι «σημαδιακό» το ότι τελειώνοντας το έτος με τα σχολεία χωρίς βιβλία και με παγωμένες αίθουσες -ελέω μνημονιακής λιτότητας- σε μερικά από αυτά, συζητάμε για το θέμα αυτό. με αφορμή το κείμενο της ομιλίας του Δημάρχου.

Οι παρατηρήσεις μου δεν έχουν να κάνουν με αμφισβήτηση των λεγομένων του Δημάρχου –άλλωστε συμφωνώ με την ουσία της ομιλίας του- όσο με συμβολή στον προβληματισμό του. 

Μάλιστα σκέφτομαι πως η μεγάλη αλλαγή στην εκπαιδευτική διαδικασία θα ήταν εάν διδασκόταν η τέχνη της συζήτησης και η ρητορική.

Ίσως έτσι κι έπειτα από μερικές γενεές μαθητών και δασκάλων, να βελτιωνόταν και η δημόσια εικόνα μας και ο διάλογος να γινόταν πραγματικός και όχι προσχηματικός ως έχει σήμερα.

Θεωρώ ότι «συζήτηση» δεν σημαίνει κατ’ ανάγκη και καταρχήν διαφωνία. Ο τρόπος που συζητάμε στα καφενεία μας, για τους ξένους, φαίνεται ως τσακωμός –δυνατές φωνές, έντονες χειρονομίες, δηλώσεις με ύφος αυθεντίας που δεν «σηκώνει» αμφισβήτηση κ.λ.π.- κι ίσως να μην μας έχουν παρεξηγήσει εντελώς. Ασχέτως του εάν τα πράγματα φτάνουν πράγματι σε ακραίο σημείο, το θέμα είναι ότι σπάνια συζητάμε.

Δεν ξέρουμε καταρχήν να ακούμε τον άλλον, δεν έχουμε την υπομονή να τον αφήσουμε να ολοκληρώσει την άποψη του, τον διακόπτουμε όχι για να διευκρινίσουμε κάτι από τα λεγόμενά του αλλά για να πούμε το δικό μας λόγο. Έτσι, καταλήγουμε τις πιο πολλές φορές, να ανταλλάσσουμε δηλώσεις περί του ορθού της δικής μας άποψης και η δύναμη της φωνής μας είναι το μόνο και ύστατο μας επιχείρημα και αυτός είναι ο λόγος του μόνιμου θορύβου που έχουν τα καφενεία μας. 

Κι όμως, ακόμα και σε κάποιο θέμα που φαίνεται ότι υπάρχει εξ αρχής συμφωνία, οι συνομιλητές μπορούν να «κτίζουν» ο ένας στην άποψη του άλλου, να προσθέτουν σκέψεις και να εμπλουτίζουν έτσι την αρχική άποψη που εκφράστηκε από κάποιον άλλον.

Το μυστικό της επιτυχίας της καλής συζήτησης είναι ότι στο τέλος, στο τελικό συμπέρασμα, δεν θυμόμαστε ποιος είπε τι αλλά έχουμε όλοι οι συζητητές την βεβαιότητα ότι είναι και δική μας, του καθενός μας, η τελική θέση. Είναι σημαντικό να μας ενδιαφέρει να καταλάβουμε όσο το δυνατόν καλύτερα όλες τις πλευρές του θέματος που συζητάμε παρά να κοκορευόμαστε ότι «κατατροπώσαμε» τον . . . αντίπαλο.

Επιστρέφω στην ομιλία του Δημάρχου μας.

Από την αρχή, το θέμα των αξιών της κοινωνίας μας απασχόλησε τον Δήμαρχο και σωστά δήλωσε ότι «δεν νοείται καμία πρόοδος που δεν έχει κέντρο της τον άνθρωπο, που δεν επενδύει στην επίλυση προβλημάτων και δεν προσπαθεί να μειώσει τις εστίες του πόνου και της συμφοράς».

Η έννοια της «προόδου» είναι μια παρεξηγημένη έννοια και στηρίζεται στην εικόνα της ιστορικής εξέλιξης ως εκείνη μιας γραφικής παράστασης προς τα άνω, αιωνίως. Θεωρούμε δηλαδή ότι τα πράγματα μονίμως βελτιώνονται και αυτό είναι «πρόοδος». Αλλά «η πόρνη η ιστορία που ξεσχίζει αρχαία οράματα» κατά τον ποιητή, δεν μας κάνει το χατίρι. Μερικές φορές η καμπύλη της, βυθίζεται στα δυσώδη τάρταρα της καταστροφής και τότε το τέρας-άνθρωπος κάνει την εμφάνισή του, οπότε όλοι οι «αθώοι» και «ανύποπτοι» ξαφνιάζονται και τρέχουν μάταια να κρυφτούν. 

Θα ήταν καλύτερα να σκεφτόμαστε την ιστορική εξέλιξη ως διαρκή αλλαγή, ως μεταβολή χωρίς κατεύθυνση, με επίκεντρο τον άνθρωπο μεν και τις ανάγκες του αλλά και με περιορισμούς δε, που το περιβάλλον θέτει. Ο άνθρωπος ως επίκεντρο, σημαίνει ότι η «πρόοδος» είναι μια διαρκής διεκδίκηση επαλήθευσης όλων αυτών που θεωρούμε «αξίες». Δεν υπάρχουν αιώνιες «αξίες». Τις «αξίες» τις διαμορφώνει κάθε κοινωνία στην δυναμική της εξέλιξη και ουσιαστικά η διαμόρφωση αυτή είναι η ουσία της πολιτικής (και όχι απλά κομματικής) πράξης.

Ίσως φαίνεται πως είναι αλλοπρόσαλλη η  εξέλιξη της κοινωνίας μας –όπως λέει ο Δήμαρχος- αλλά εκείνο που φαντάζει «αλλοπρόσαλλο», είναι η καθυστερημένη συνειδητοποίηση του γεγονότος από εμάς, ότι οι εξελίξεις διαμορφώνονται μακριά και πάνω από εμάς. Μπορεί να το ονοματίζουμε «παγκοσμιοποίηση» αλλά γεγονός είναι ότι ο πλανήτης μας γίνεται όλο και πιο πολύ γειτονιά μας, οπότε δεν έχει νόημα μια συζήτηση για την επίλυση μόνο «ελληνικής» κλίμακας προβλημάτων.

Από την οικονομική κρίση εκκινώντας μέχρι και τα θέματα της κλιματικής μεταβολής, των διαφορετικών αξιών ανάμεσα στους ανθρώπους έτσι όπως το αναδεικνύει η νόμιμη και –κυρίως- η παράνομη μετανάστευση, ότι παράξενο ακούμε και βλέπουμε δεν είναι κάτι περιστασιακό αλλά θα κυριαρχεί όλο και πιο πολύ στην καθημερινότητά μας.

Η κοινωνία μας έχει στο κέντρο του ενδιαφέροντος της τον άνθρωπο αλλά ως καταναλωτή. Η κατανάλωση είναι η βασική αξία της κοινωνίας μας και μάλιστα στην παγκοσμιοποιημένη μορφή της. Ως παραγωγός ο άνθρωπος είναι ισοπεδωμένος υπό την κυριαρχία της απρόσωπης παραγωγής και «τυφλές» και «αόρατες»  δυνάμεις από την μια στιγμή στην άλλη, τον μετατρέπουν σε άνεργο και παραγωγικό παρία. Ως πολιτικό όν, ο άνθρωπος, είναι εγκλωβισμένος σε μηχανισμούς που δεν ελέγχει και που του επιβάλλουν συμπεριφορές καταναλωτή που ο ίδιος μετά κατακρίνει και ορκίζεται «κοψοχέρικα». Ως κοινωνικό όν, ο άνθρωπος αισθάνεται καθημερινά -όπως το λέει και ο Δήμαρχος- πιο μόνος και κατακλύζεται με «αξίες» κομψές και όμορφα παρουσιασμένες με τις οποίες μπορεί δημοσίως να διαφωνεί ή να μην τολμά να υποστηρίξει αλλά «κατά μόνας» σκεπτόμενος τις βρίσκει λογικές και «γιατί όχι» και ως «καταναλωτής ιδεών» ίσως θα τις δοκίμαζε.

Για όλα αυτά, η κοινωνία μας με τους θεσμούς της και όχι η κοινωνία γενικώς και αορίστως, πρέπει να αναπτύξει αντισώματα δημοκρατικού συλλογισμού και ανοικτού διαλόγου. Τίποτα άλλο δεν μας σώζει!

Νομίζω ότι εκείνο που συμβαίνει συχνά, είναι η σύγχυση και η εξ αυτής παρεξήγηση πως η γνώση είναι η πληροφορία. Η γνώση της πληροφορίας δεν είναι γνώση. Στοιχείο της ενίσχυσης της καταναλωτικής λειτουργίας όλων μας είναι η σχέση που αναπτύσσουμε με τα ηλεκτρονικά μέσα επικοινωνίας και ειδικά με το ιντερνέτ. Το «ασκ γκουγκλ» δεν προσφέρει στην διαμόρφωση των αξιών μας. Η μελέτη και η συζήτηση το κάνει.

Κι όμως, μαζί με όλα αυτά, διαμορφώνονται σήμερα μορφές επικοινωνίας και δικτύωσης που είναι πρωτόγνωρες και που εκτός των αρνητικών σημείων, δημιουργούν νέες δυνατότητες. Ακόμα και τούτος ο δικτυότοπος, ο ΕΡΜΟΣ ΚΑΣΤΡΙΩΤΗΣ, και σαν ετούτον χιλιάδες άλλοι, είναι μια μορφή «άμεσης» δημοκρατικής έκφρασης και η πρόκληση είναι η συμμετοχή και άλλων στον διάλογο που αναπτύσσεται.

Σύμφωνα με τα προηγούμενα και το σχολείο και η εκπαιδευτική λειτουργία αλλάζει και πρέπει να προσαρμόζεται στα νέα δεδομένα. Όχι κατ’ ανάγκη με περισσότερες ώρες διδασκαλίας στην χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών –αυτό είναι η επίφαση- αλλά με προσαρμογή του εκπαιδευτικού ρόλου του παιδαγωγού, στις νέες συνθήκες. Καθώς η πληροφορία (πότε έγινε η μάχη στα Δερβανάκια) είναι διαθέσιμη στο κινητό τηλέφωνο, νομίζω ότι έχει μεγάλη αξία το πιο δύσκολο μέρος της εκπαίδευσης που είναι η κατανόηση της τότε πραγματικότητας με τα μάτια του σήμερα και η εξαγωγή συμπερασμάτων και κανόνων συμπεριφοράς για το σήμερα: τότε ο Δράμαλης, σήμερα ποιος;

Ο Δήμαρχος κάπου ξαναθυμήθηκε τον δάσκαλο μέσα του, αλλά με πολύ ρομαντισμό. Περιέγραψε ένα σχολείο και τις σχέσεις που δημιουργούνται στην μικρή αυτή κοινωνία, με υπερβάλλοντα ζήλο και όπως θα έπρεπε για εκείνον να είναι (και ίσως αυτός προσωπικά ως δάσκαλος να το βίωσε) αλλά δεν νομίζω ότι η εικόνα αυτή ισχύει για τα περισσότερα σχολεία ειδικά σήμερα.

Προσωπικά πάντως, δεν περιμένω από τον δάσκαλο να είναι «πρότυπο» για τους μαθητές. Είναι μεγάλη η ευθύνη και δεν έχει νόημα. Ο δάσκαλος είναι ένας εργαζόμενος, ένας οικογενειάρχης, ένα μέλος της κοινωνίας μας και ως τέτοιος δεν μπορεί να απαιτούμε από αυτόν να ξεχωρίζει κατ’ ανάγκην θετικά από τους υπόλοιπους.

Περιμένω και σχεδόν απαιτώ από τον δάσκαλο να είναι καλός στη δουλειά του: να ερεθίζει τους νέους ανθρώπους με το «μικρόβιο» της αναζήτησης της γνώσης και να είναι αυθεντικός και κυρίως να είναι τίμιος με τον εαυτό του. Η αίθουσα διδασκαλίας είναι το «πεδίο μάχης» και ο «μαυροπίνακας» το όπλο του δάσκαλου και όχι το καφενείο ή η κρεβατοκάμαρά του. Ακόμα κι ένας «ελλειμματικός» χαρακτήρας μπορεί να είναι υπέροχος δάσκαλος κι εγώ τουλάχιστον έχω στο νου μου κάποιους τέτοιους δασκάλους. 

Θυμάμαι κάποιον φιλόλογο Καραγιάννη, στο τότε Γυμνάσιο Θεσπιών, ο οποίος έχει πεθάνει πιά, και ο οποίος αγαπούσε το κρασί λίγο πιο πολύ από το κανονικό αλλά μπορούσε να κάνει τους μαθητές του να αγαπήσουν την ελληνική γλώσσα και την ελληνική ιστορία που δίδασκε. Μπορούσε δηλαδή να κάνει τους μαθητές του με τον λόγο, με υπομονή και σοβαρότητα, να αναγνωρίζουν τις ελλείψεις τους και να παραδέχονται τα σφάλματά τους χωρίς να τον κατηγορούν ότι τους αδίκησε. Ήταν αυστηρός, δεν χαριζόταν αλλά κανείς δεν τον είχε πει άδικό.

Θυμάμαι και κάποιον άλλον μαθηματικό, ο οποίος ασχέτως του επιπέδου των ειδικών γνώσεων που (μάλλον δεν) είχε, δεν μπορούσε να πείσει τους μαθητές για την αλήθεια των μαθηματικών αποδείξεων που παρουσίαζε διότι ο ίδιος ως προσωπικότητα εντός της αιθούσης ήταν απλώς ανεπαρκής. Κατά τα άλλα ήταν ευυπόληπτο μέλος της κοινωνίας του και μάλιστα νομίζω ότι είχε διεκδικήσει και την ψήφο των συμπολιτών του.

Στην ομιλία του ο Δήμαρχος αναφέρθηκε τιμητικά σε κάποιους δάσκαλους και καθηγητές οι οποίοι πρόσφεραν πολλά στην εκπαίδευση στον Δήμο μας και ουσιαστικά έθεσε με τον τρόπο του το θέμα της αξιολόγησης των εκπαιδευτικών. Προσωπικά δεν γνωρίζω κανέναν από όσους ανέφερε αλλά πολύ ευχαρίστως θάθελα να μάθω το περιεχόμενο της προσφοράς των δασκάλων αυτών.

Πως κρίνεται όμως η προσφορά ενός δάσκαλου; Μόνο με τα χρόνια υπηρεσίας του ή με την ποιότητα και την ποσότητα του προσφερόμενου έργου; Που σταματά το προφανές της λειτουργίας του εκπαιδευτικού (να μάθει τα παιδιά γράμματα;)  και που αρχίζει η προσφορά του προς την κοινωνία; Τι περιεχόμενο έχει η φράση «να μάθει τα παιδιά γράμματα» σήμερα; Όταν κάποιος ξέρει να διαβάζει αλλά δεν ανοίγει ποτέ του βιβλίο, όταν κάποιος δεν ξέρει να «χειριστεί» τους νέους τρόπους επικοινωνίας και γνώσης, όταν κάποιος την μόνη γνώση που αποδέχεται είναι οι τηλεοπτικές χαζοπαραγωγές και οι ειδήσεις των οκτώ, δεν είναι κάποιος που «ξέρει γράμματα» αλλά ένας αμόρφωτος. Εάν δεν το παραδεχτούμε αυτό, κάθε προσπάθεια βελτίωσης της εικόνας του σχολείου θα αποβαίνει μάταια.

Κανονικά τα κριτήρια αυτής της αξιολόγησης των δασκάλων, θα έπρεπε να τα γνωρίζουμε όλοι μας, ως μέλη της κοινότητας που ζούμε και μάλιστα με τα κριτήρια αυτά θα έπρεπε κάθε χρόνο να ανακοινώνεται ο πιο καλός δάσκαλος του κάθε σχολείου ή και του Δήμου. Τότε μόνο η αναγνώριση του ρόλου του συγκεκριμένου δάσκαλου θα είχε ανακλαστικά παιδαγωγικό ρόλο και για τα μέλη της κοινότητας και όχι μόνο για εκείνους που ξέρουν τα συγκεκριμένα πρόσωπα.

Τέλος, θεωρώ την πρωτοβουλία του Δημάρχου για την οργάνωση της συγκεκριμένης εκδήλωσης πολύ θετική κι ελπίζω να καθιερωθεί ως θεσμός για το Δήμο μας. Έχουμε όλοι μας ανάγκη από νίκες κι επιτυχίες κι όταν ειδικά μιλάμε για τα παιδιά μας, οι επιτυχίες αυτές μας δίνουν ιδιαίτερη χαρά.

Καλή Χρονιά!