Από την Τρίπολη στο Κάιρο και πίσω στο Ερημόκαστρο: τα νιάτα δημιουργούν το μέλλον

Μετά το πρόσφατο ταξίδι, που σας είχα ανακοινώσει πριν λίγο καιρό, στην Αίγυπτο, σας παρουσιάζω σήμερα τις βασικές μου εντυπώσεις. Μπορεί το πολιτικό σκηνικό στις χώρες αυτές να μην μοιάζει με το δικό μας αλλά, από πολλές απόψεις, οι εξελίξεις εκεί έχουν πολλά να μας πουν.

Η Τυνησία αλλά και η Αίγυπτος δεν ήταν χώρες με κακή οικονομική κατάσταση. Οι εξεγέρσεις δεν έγιναν από πεινασμένους όπως ισχυρίστηκαν στην αρχή των γεγονότων διάφοροι ντόπιοι ‘μαρξιστικοφανείς’ σχολιαστές και πολιτικοί αναλυτές. Στην Τυνησία αρχικά και μετά στην Αίγυπτο την επανάσταση δεν την έκαναν πολιτικά κόμματα και κινήματα αντιφρονούντων.

Η γενιά που είναι ηλεδικτυωμένη κάνει τις επαναστάσεις στις Αραβόφωνες χώρες. Είναι σαν τον Μάη του 1968 στο Παρίσι αλλά με σαφή αποτελέσματα ως προς την πολιτική αλλαγή. Είναι τόσο το πάθος και η δύναμή τους που αν και χωρίς προετοιμασία, μπορούν να αλλάζουν την πολιτική εξουσία και να θέτουν τους δικούς τους όρους για συζήτηση.

Η εξέγερση των πεινασμένων θα ωχριά εμπρός στην μελλοντική επανάσταση των παχυσάρκων

Στις πολιτικές μας αναλύσεις πάντα είμαστε πολύ καλοί έξω. Δηλαδή νομίζουμε ότι είμαστε. Αν δεν αναμεταδίδουμε αυτά που γράφουν κάποια ξένα μέσα ενημέρωσης, τότε στην καλύτερη περίπτωση μεταφέρουμε με το μυαλό μας την ελληνική κατάσταση αλλαχού και με κάποια δόση συναισθηματισμού και μπόλικες καταγγελίες εξασφαλίσαμε τον επιούσιο.

Ο συντάκτης της εφημερίδας ‘Ριζοσπάστης’ που υπογράφει το άρθρο για την Τυνησία δεν είναι τυχαίος. Τον έχω παρακολουθήσει σε τηλεοπτικές συζητήσεις και μου έχει κάνει καλή εντύπωση ο τεκμηριωμένος λόγος του και οι εύστοχες παρατηρήσεις του. Ο πολιτικός του χώρος μπορεί να μην τα πάει καλά με την επικοινωνία αλλά ο Μπογιόπουλος ξεχωρίζει. Για αυτό μου έκανε εντύπωση το συγκεκριμένο άρθρο  Επειδή το υπογράφει εκείνος ενώ φαίνεται ότι έχει γραφεί στο πόδι διότι κάτι έπρεπε να πούμε βρε αδελφέ.

Αλλά με ερέθισε και ο φίλος αναγνώστης που σε σχόλιο του για το κείμενο αυτό προτρέπει τους αγρότες της περιοχής μας να το διαβάσουν για να καταλάβουν την κατάσταση.

Και την περίοδο των αγροτικών κινητοποιήσεων, είχα πολλές φορές αναφερθεί στο ότι τα προβλήματα της αγροτικής οικονομίας ελάχιστοι τα γνωρίζουν. Για τα κυβερνητικά κόμματα δεν θα μιλήσω, διότι ζούμε στο πετσί και την τσέπη μας τις ‘σοφές’ επιλογές τους. Οι άλλοι όμως, η Αριστερά ντε, περιμένω να είναι και στα αγροτικά διαφορετικοί. Αλλά, εκείνοι, οι άνθρωποι της Αριστεράς, είναι σαν να σνομπάρουν κάθε συγκεκριμένη τεκμηρίωση. Έχουν μείνει στια αναλύσεις τρείς δεκαετίας πίσω και καταγγέλλουν τις πολυεθνικές και τους μεσάζοντες και βεβαίως βεβαίως τις κυβερνήσεις που δεν κάνουν τίποτα για να προστατέψουν το αγροτικό εισόδημα.

Με αφορμή το κείμενο του Μπογιόπουλου, θα μοιραστώ μαζί σας κάποιες σκέψεις για την πείνα, τις εξεγέρσεις και την γεωργική παραγωγή.

Ο παράδρομος της Στυλίδας και η Τυνησία

Πήρε το πτυχίο του αλλά δεν έβρισκε δουλειά. 26 χρονών παλληκάρι και δεν είχε φράγκο. Η ανεργία μαστίζει την χώρα. Μια χώρα που την λούζει ο Μεσογειακός ήλιος και την διαφημίζουν οι ταξιδιωτικοί πράκτορες ως προορισμό αναψυχής.

Εκείνος όμως, ο άνεργος πτυχιούχος, πήρε φρούτα και λαχανικά από μεγαλέμπορο, έστηνε τον πάγκο του στις λαϊκές αγορές και προσπαθούσε να ζήσει. Ώσπου μια μέρα, σε ένα τυπικό έλεγχο της αστυνομίας δεν παρουσίασε την σχετική άδεια του μικροπωλητή και οι άνθρωποι της εξουσίας του κατέσχεσαν τα εμπορεύματα, και το καρότσι του. Αυτός έκλαψε, φώναξε, διαμαρτυρήθηκε και οι άλλοι στην αγορά τον κοιτούσαν με συμπάθεια. Δεν ήταν η πρώτη φορά άλλωστε που ένας νέος λωποδυτάκος έκανε αυτό που έβλεπαν. Αλλά τελικά οι άνθρωποι της εξουσίας του πήραν αυτά με τα οποία ζούσε, καρότσι και μαναβικά κι έφυγαν. Κι αυτός, λούστηκε με βενζίνη, και εκεί στον χώρο της λαϊκής αγοράς που είχε αρχίσει να ερημώνει, έβαλε φωτιά στα ρούχα του και φώτισε την μιζέρια όλων τους.

Πνεύματα εξέγερσης πέριξ του Πολυτεχνείου και οι σαμάνοι της εξουσίας

Οι ψυχές των ανθρώπων που πεθαίνουν, γίνονται πνεύματα και συνεχίζουν να ζουν στον χώρο όπου συνέβη το μοιραίο και απώλεσαν δηλαδή το σώμα τους. Στην λαϊκή μας παράδοση, τα γεφύρια, τα πηγάδια, τα ρέματα, τα μέρη δηλαδή όπου χάθηκαν άνθρωποι από ατύχημα ή από φόνου, έχουν κρατήσει τις ψυχές των θυμάτων και τις νύχτες, με την βοήθεια του ανέμου, ακούει ο περαστικός ταξιδευτής φωνές, οιμωγές, και κραυγές και βιάζεται να τρέξει μακριά αλαφιασμένος, αν δεν ξέρει το ειδικό για την κάθε περίπτωση ξόρκι.

Στην περιοχή του Πολυτεχνείου, στην Αθήνα, τέτοιες ημέρες του Νοέμβρη, υπερίπτανται τα πνεύματα των θυμάτων της εξέγερσης εκείνης της νύχτας του 1973. Εκείνη την νύχτα, με τον αλήστου μνήμης Ντερτιλή -ακόμα φυλακισμένο αμετανόητο στον Κορυδαλλό- να γυρνά λυσσασμένος έξω από την πύλη με το περίστροφο στο χέρι ουρλιάζοντας, τους μπάτσους να κτυπάνε με τα γκλομπς, τους ελεύθερους σκοπευτές να ρίχνουν στον σωρό από τις γύρω ταράτσες, και τους συμπαραστάτες των καταληψιών να έχουν πάρει αποστάσεις. Εκείνη την νύχτα, που μόνο αλλόφρονες νέοι μεθυσμένοι απο την ατμόσφαιρα που οι ίδιοι είχαν δημιουργήσει πίσω από τα κάγκελα και πωρωμένοι φαντάροι κυκλοφορούσαν και μπουκάριζαν στο προαύλιο και στα αμφιθέατρα που είχαν γίνει νοσοκομεία κι όλοι οι άλλοι, οι ‘σώφρονες νομοταγείς πολίτες’, άκουγαν, από τα ραδιόφωνα στα σπίτια τους, την εκπομπή και τις ανατριχιαστικές φωνές των εκφωνητών. 

Χωρίς να το έχουν καταλάβει, εκείνη την νύχτα παρακολουθούσαν το πρώτο ριάλιτι, που κάθε χρόνο τώρα το ξαναπαίζουν στην τηλεόραση, αλλά κανείς δεν τους ζήτησε, ευτυχώς, να ψηφίσουν για την απόσυρση τόσων ‘παικτών’.

Όταν οι έφηβοι γίνονται ονόματα δρόμων. Mνημόσυνο εξέγερσης

Στην εξέγερση του Δεκέμβρη του 2008, ένα πλήθος νέων ανθρώπων  γέμισε τους δρόμους των πόλεων της Αττικής αλλά και άλλων πόλεων με θυμό και καταγγελτικό μένος αλλά με ασαφείς στόχους,.

Οι λόγοι που προκάλεσαν αυτή την κινητοποίηση ήταν ήδη τόσοι πολλοί, είχαν ειπωθεί, περιγραφεί και αναλυθεί πολλάκις: αυθαίρετη συμπεριφορά αστυνομικών, υποβαθμισμένη παιδεία, ανεργία ειδικά των νέων, υποβαθμισμένη και κακοπληρωμένη εργασία, τρόπος ζωής επίπεδος χωρίς στόχους και γενικά όλα αυτά που έκαναν και κάνουν τους έφηβους να σιωπούν όταν τους ρωτάει ο γονιός με αγωνία «τι θέλεις να γίνεις παιδί μου; Τι σε ενδιαφέρει στην ζωή σου;».

Η δολοφονία του έφηβου Αλέξανδρου Γργηρόπουλου ήταν η τραγική αφορμή.

Ένα τέτοιο πλήθος εφήβων και νέων με κοχλάζουσες τις νεανικές ορμόνες, χωρίς οργάνωση και χωρίς εμπειρία τέτοιων κινητοποιήσεων, μπορούσε εύκολα να οδηγηθεί σε βίαιες συμπεριφορές με καταστροφικά αποτελέσματα. Και αυτό έγινε. Αλήτες και επαγγελματίες τραμπούκοι, άναψαν την σπίθα για το καταστροφικό γλέντι και την λεηλασία των καταστημάτων. Άνοιξαν τις πύλες του καταναλωτικού παράδεισου για τους πραγματικούς παρίες αυτής της κοινωνίας (άστεγους και οικονομικούς μετανάστες κυρίως) κι εκείνοι όρμησαν ακάθεκτοι.

Μαθητές γυμνασίων πολιόρκησαν αστυνομικά τμήματα και τα βομβάρδισαν με πέτρες και νεράντζια, στο φώς της μέρας και χωρίς κουκούλες.

Επανάληψη, ως φάρσα αυτή την φορά, του Δεκέμβρη 1944; Ουδεμία σύγκριση. Τότε άρχιζε ένας εμφύλιος πόλεμος με τις αντίπαλες παρατάξεις σαφώς  καθορισμένους και τους στόχους τους επίσης ξεκάθαρους (καλά, για την Αριστερά δεν ορκίζομαι!).

Το Δεκέμβρη 2008, ποιοι ήταν οι εχθροί; Ποιοι διεκδικούσαν την εξουσία και ποιοι αμύνονταν; Την εξουσία κανείς δεν την ήθελε, τρελός ήταν; Τα μαγαζιά τους όμως σε μερικές περιπτώσεις, προστάτεψαν με καδρόνια οι νοικοκυραίοι και χρυσαυγίτες. Οι καταστροφές των καταστημάτων πείραξαν πιο πολύ από τα συνθήματα και τα ασαφή έστω αιτήματα και οι κραυγές για τάξη και ησυχία και προστασία της αγοράς λίγο πριν τα Χριστούγεννα έβαλαν την σφραγίδα τους.

Το ποτάμι αγανάκτησης και μπουχτίσματος των εφήβων και νέων λοιπόν, που ξεχύθηκε στους δρόμους  πριν ένα χρόνο, έμοιαζε πιο πολύ με αυτό του Μάη 1968 στο Παρίσι: ανικανοποίητοι, χορτασμένοι, ανασφαλείς ζητούσαν όλα αυτά που κατά καιρούς όλοι τους έλεγαν ότι είναι σωστά και δικαιολογημένα αλλά και κανείς δεν έκανε τίποτα για να τα υλοποιήσει.

Και ο σάπιος κόσμος εκεί που σάπιζε και θα τον κλείναμε στο χρονοντούλαπο της ιστορίας, μας έδειξε ότι μπορεί να χωνεύει και να αφομοιώνει τα πάντα. Σαν ένα τεράστιο μυθικό τέρας, μας μετατρέπει όλους και όλα σε ένα χυλό αντικειμένων και καταστάσεων «μίας χρήσεως»: ξυραφάκια, διατροφή, είδη συσκευασίας, χρήμα, σχέσεις, ιδέες, θεσμοί και άνθρωποι. Μας αναλώνει και μετά, όλα και όλοι στην χωματερή χωρίς ανακύκλωση!

Το εφήμερο, το πρόσκαιρο χαρακτηρίζει κάθε τι: τον έρωτα, την μόδα, την εκπαίδευση, την τέχνη, την στάση απέναντι στην δουλειά, την σχέση των γενεών, την ηθικη, την διατροφή, το περιβάλλον αλλά και τις ηγεσίες (πνευματικές ή πολιτικές) Δεν μπορώ να φανταστώ  πτυχή του βίου μας που ξεφεύγει από αυτόν τον κανόνα.

Ακόμα και η πράξη αντίστασης και ο πολιτικός ακτιβισμός γίνεται μόδα, πολύ πιο σύντομη από ότι στο παρελθόν. Οι ήρωες δεν κρατάνε για πολύ. Μετά την αποφόρτιση τους από συναισθηματικό φορτίο, πρέπει να σβηστούν από την συλλογική μνήμη ανώδυνα, πρέπει να υποσκαφτούν και να απομυθοποιηθούν εγκαίρως. Όπως και οι πρωταγωνιστές στα σήριαλ: πρέπει να τους ξεχάσει γρήγορα ο καταναλωτής-πολίτης για να  παρουσιάσει ο αόρατος σκηνοθέτης τους νέους. Αυτός ο αόρατος σκηνοθέτης που όλοι εμείς αποκαλούμε «το σύστημα».

Το «σύστημα» αυτή την φορά δεν πρόλαβε να μετασχηματίσει την νεανική οργή σε ωραία, εύπεπτα κι εύχρηστα εμπορεύματα «μιάς χρήσεως» με ικανοποιητική κερδοφορία αλλά είμαι βέβαιος ότι θα το κάνει στην συνέχεια. Το «σύστημα» μαθαίνει πολύ πιο γρήγορα και αποτελεσματικό από τους πολίτες που είναι πρωτίστως καταναλωτές.

Τα μεγάλα οράματα που μας καλούν σε δρόμους διαφορετικούς από τους υπάρχοντες, που ενώνουν τις ψυχές μεγάλου αριθμού ανθρώπων και μετατρέπουν αυτή την συλλογικότητα σε ακαταμάχητη δύναμη, προς το παρόν, δεν υπάρχουν και ίσως να είναι καλύτερα. Πόσες φορές ισχυρές προσωπικότητες και ηγέτες με όραμα δεν οδήγησαν τις κοινωνίες που τους λάτρεψαν σε μαύρα σκοτάδια!

Ελλείψει ενοποιητικών ιδεών και στόχων, οι κινήσεις και οι αντιδράσεις των ανθρώπινων κοινωνιών  αποκτούν ακόμα πιο πολύ χαρακτηριστικά χαοτικού φαινομένου: δεν μπορούν να είναι προβλέψιμες και όταν ξεσπούν δεν μπορεί κανείς να τις καθοδηγήσει. Από το 1989 και μετά αμφιβάλλω εάν πρόβλεψε κανείς κάποια από τις εξεγέρσεις και αν υπήρξαν πρωταγωνιστές τόσων εξεγέρσεων σε όλο τον κόσμο! Θεωρώ ότι νέες μορφές συλλογικότητας επικοινωνίας και συνεννόησης θα βρεθούν, για να έχει η όποια διαμαρτυρία μεγαλύτερη διάρκεια και αποτέλεσμα αλλά ούτε κι αυτό δεν μπορεί να προβλεφτεί. Η οργάνωση διαδηλώσεων με δημιουργία αλυσίδας μηνυμάτων δια των κινητών τηλεφώνων, η κοινωνία των ιστοσελίδων ημερολογίου (blog στα ελληνικά) είναι ενδείξεις νέων δρόμων επικοινωνίας και δράσης.

Τι έμεινε από όλο αυτό το ξέσπασμα; Ένας σκοτωμένος έφηβος έγινε δρόμος και εικονοστάσι και η ανάμνηση του θα γρατζουνάει την μητρική σκέψη. Ούτε καν η παράλυτη τότε κυβέρνηση της ΝΔ έπεσε ως πολική δικαίωση της δολοφονίας του: αυτή παραιτήθηκε πολύ αργότερα από την ανικανότητά της.

Άξιζε ο θάνατος του παιδιού λοιπόν; Δεν ξέρω. Ο νέος μας Πρωθυπουργός δήλωσε πριν λίγες ημέρες  ότι «το παιδί χάθηκε άδικα». Λάθος: Δεν χάθηκε αλλά δολοφονήθηκε και μάλλον όχι άδικα αλλά αυτό κανείς δεν μπορεί να το πει. Γιατί γεγονότα σαν αυτά και οι μάρτυρες - ήρωες που δημιουργούν, μπολιάζουν το συλλογικό υποσυνείδητο και προκαλούν φαινόμενα σε μελλοντικό χρόνο.

Οι πολιτικές και πνευματικές μας ηγεσίες ήταν και είναι εκτός πραγματικότητας. Οι πολλοί σιώπησαν και ορισμένοι με επαναστατικό παλιμπαιδισμό, αφού κολάκεψαν το πλήθος και αποπειράθηκαν να καπελώσουν την κινητοποίηση, ρίχτηκαν στην μάχη λέξεων και χαρακτηρισμών για το αν όλο αυτό ήταν ταραχές, εξέγερση, επανάσταση, ή ότι άλλο. Μα ποιος νοιάζεται;

Οι εξεγέρσεις που έχουν στόχο τα πάντα, δεν έχουν πρακτικά κανένα στόχο. Οι «μάζες» που δεν έχουν εξουσία να τις καθοδηγεί, πάνε σπίτι τους, αφού εκτονωθούν. Αράζουν στον καναπέ, συμπληρώνουν το οικογενειακό άλμπουμ με φωτογραφίες που τράβηξαν στις διαδηλώσεις για να λένε «ήμουν κι εγώ εκεί» και προσμένουν το επόμενο «άουτ ντορ ηβέν-τ».

Οι εξεγέρσεις είναι πια κοινωνικά χάπενινγκ, στιγμές καταναλωτισμού, καταστροφικές αλλά και αναγεννητικές για κάποιες πλευρές της κοινωνικής και οικονομικής ζωής.

Κάποτε τους αντιρρησίες κυνηγούσαν οι ασφαλίτες ενώ τώρα όλους μα κυνηγούν οι ασφαλιστές. Όλα είναι υπό έλεγχο και έχουν προβλεφθεί αποζημιώσεις που εμείς με άμεσο ή έμμεσο τρόπο θα πληρώσουμε.

Θα υπάρχει συνέχεια κινητοποιήσεων και αγώνων ; Κατά την γνώμη μου ναι. Η επόμενη εξέγερση – ξέσπασμα του κόσμου θα γίνει για κάποιο θέμα ή πρόβλημα που ήδη μας απασχολεί:  θάνατος παιδιού σε σχολείο, θάνατος εγκύου σε νοσοκομείο,  θανατηφόρο εργοστασιακό ατύχημα, μεγάλη «τυχαία» ρύπανση περιβάλλοντος, φόνος ή βασανισμός μετανάστη, αστυνομική βία, κλπ., κλπ. Ένα τραγικό γεγονός με συναισθηματικό φορτίο θα είναι ο  σπινθήρας.  Μετά ας είναι καλά τα κανάλια και οι πολιτικοί αναλυτές. Πάντως, είμαι σίγουρος ότι  την επόμενη εξέγερση κανείς δεν θα την έχει  προβλέψει και ούτε θα μπορέσει κανείς να την προκαλέσει ή να την διευθύνει.Το ξεσήκωμα αυτό απο τον καναπέ θα μας κάνει έστω και για λίγο ενεργούς πολίτες.