Η "Αντιγόνη" όταν διδάσκεται στα σχολεία από δάσκαλο με μεράκι προκαλεί συναισθηματική φόρτιση. Θυμάμαι την φιλόλογο στο Γυμνάσιο Θεσπιών τουλάχιστον σε εμένα να το καταφέρνει αυτό. Η εικόνα της νεαρής βασιλοπούλας που αντιστέκεται στην ανάλγητη εξουσία, όπως και να το κάνεις, είναι συγκινητική. Έχει κάτι το ηρωικό και η περίσσεια αυταπάρνησης δεν σε αφήνει αδιάφορο. Για τα νεανικά μου χρόνια η ιδέα της αντίστασης στις διαταγές της εξουσίας ταύτιζε την Αντιγόνη με τις αγωνίστριες της Αριστεράς, ΕΠΟΝιτισες και ΛΑΜΠΡΑΚισες που κι αυτές αντιστέκονταν στην εξουσία της εποχής.
Με την ευκαιρία της παράστασης της τραγωδίας του Σοφοκλή στην δική μας "Κοιλάδα των Μουσών", κάποιες σκέψεις γεννήθηκαν και αυτές θα θελα να μοιραστώ μαζί σας μεσούντος του πυριφλεγούς Αυγούστου.
Ο Γιάννης Τσαρούχης κάποτε είχε πει ότι "η Ελλάδα είναι ωραία ως σκηνικό αλλά χάλια ως παράσταση" και την φράση αυτή δανείζομαι και παραλλάζω για να εκφράσω την κριτική μου για την παράσταση: ο χώρος υποβλητικός με εξαιρετική ακουστική –άραγε πρόκειται να διαμορφωθεί, να σχεδιαστεί σωστά η πρόσβαση των αυτοκινήτων και η στάθμευση, κλπ. και να αξιοποιηθεί για παρόμοιες εκδηλώσεις;- αλλά η παράσταση κάπου έχανε. Δεν είμαι και ειδικός στα θεατρικά αλλά κάτι δεν μου άρεσε.
Εν πάση περιπτώσει και ασχέτως με την γκρίνια μου, τέτοιες εκδηλώσεις είναι πάντα ευπρόσδεκτες και μακάρι να γίνονται και πιο συχνά.
Έβλεπα την παράσταση, παρατηρούσα τους χορευτές να λένε τα χορικά τους ουδέτερα και υπεράνω κι εκ των υστέρων λογικοί και νουνεχείς τρομάρα τους! Όταν ο άρχοντας Κρέων τους ανακοίνωνε τις αποφάσεις του εκείνοι του έλεγαν κακομοίρικα, άβουλα "αφού το λες εσύ" κι αποσύρονταν από την σκηνή. Εκ των υστέρων σοφοί και αλάθητοι κριτές της εξουσίας αλλά ποτέ αυτοκρινόμενοι.
Από την αρχή κιόλας του έργου ο ποιητής παρουσιάζει τον λαό-χορό να εκχωρεί κάθε εξουσία στον άρχοντα: "Κάνε ό,τι σ' αρέσει στην πόλη, Κρέοντα, γιε του Μενοικέα και για τους δύστροπους και τους νομοταγείς, σε εμπιστευόμαστε να πάρεις όποια απόφαση θέλεις και για τους πεθαμένους και για τους ζωντανούς". Ουάου!
Η εικόνα αυτή του χορού-λαού δεν με βρίσκει σύμφωνο. Επίσης, τόσα χρόνια μετά τον μαθητικό ενθουσιασμό μου, το ότι η Αντιγόνη αντιδρά στην απόφαση της εξουσίας διότι έρχεται -η απόφαση του Κρέοντα- σε αντίθεση με το δίκιο των θεών μάλλον προς το αντιδραστικό μου πάει. Δεν πρόκεται για άλλη (πολιτική) στάση που υπερβαίνει θετικά την εξουσία, αλλά για τήρηση "αιωνίων", "δοσμένων από τους θεούς" νόμων. Δηλαδή πισωγύρισμα. Αυτός δεν είναι ο ορισμός της συντήρησης;
Μετά την παράσταση ξαναδιάβασα το κείμενο και πράγματι μιά άλλη εικόνα για το έργο μου δημιουργήθηκε κι ίσως κάποτε να επανέλθω στο θέμα αυτό. Είδα όμως ότι στο μεγάλο έργο, όπως αυτό, τα νοήματα είναι πολλαπλά και σημαντικά και ο τρόπος που παρουσιάζονται με λυρικό ή όχι τρόπο δεν σε αφήνει να πλήξεις. Ο ύμνος στον έρωτα π.χ. είναι ένα εξαιρετικό ποίημα: όλοι ξέρουν το "έρως ανίκατε μάχαν" -αν και μπορεί να το θυμόνται από την ταινία "Χτυποκάρδια στο θρανίο" με την Βουγιουκλάκη- από το καταπληκτικό στάσιμο ύμνο στον έρωτα, τον θεό που –ας το πούμε με την ευκαιρία- οι αρχαίοι Θεσπιείς λάτρευαν σε αυτή την ίδια κοιλάδα.
Η ικανότητα του Σοφοκλή να συνδυάζει στο ίδιο κείμενο πολιτική κριτική και φιλοσοφικές αναζητήσεις υπαρξιακού χαρακτήρα είναι καταπληκτική.
Η αντίστροφη προσπάθεια κάποιων να αναμείξουν την πολιτική δράση με διαπροσωπικά στοιχεία μίξη της προκάλεσε θυμηδίες όπως με το πάλαι ποτέ γνωστό σύνθημα ότι "εκτός από την πολιτική υπάρχει και η μοναξιά".
Πίσω στην "Αντιγόνη" του Σοφοκλή.
Το έργο παρουσιάστηκε μάλλον το 442 π.Χ. κι εκτός από τα διαχρονικά υπαρξιακά μηνύματα που θα συγκινούσαν του Αθηναίους πολίτες, έχει επίσης σαφείς πολιτικούς στόχους. Διότι ο Σοφοκλής, λαμπρός και καταξιωμένος ποιητής, στην τρέχουσα πολιτική συγκυρία της Αθηναϊκής Δημοκρατίας του δεν έπαυε να είναι οπαδός της συντηρητικής παράταξης.
Αισθανόταν άβολα με το κλίμα γενικής αμφισβήτησης των παραδοσιακών αντιλήψεων που το έβλεπε να αυξανόταν με τους καλλιτέχνες, τους σοφιστές και τους φιλόσοφους, να έρχονται απο όλα τα μέρη και να θέτουν όλα εκείνα τα ζητήματα (προσωπικά και πολτικά) που απασχολούν έκτοτε την ανθρωπότητα.
Για να γίνει κατανοητό το περιβάλλον στο οποίο διδάχθηκε η "Αντιγόνη" αξίζει να γίνουν κάποιες
αναφορές στα γεγονότα της εποχή (τα στοιχεία είναι κυρίως από την Βικπέντια αλλά κάθε διόρθωση δεκτή και κάθε σχολιασμός ευπρόσδεκτος).
Εκείνη την εποχή η Αθήνα ζει τις καλύτερες ημέρες της. Νικάει παντού και η δύναμή της δεν αμφισβητείται απο κανέναν. Για την δόξα της πόλεως αποφασίζεται να ξανακτιστεί η Ακρόπολη και πράγματι τα έργα ξεκίνησαν το 447 π.Χ. Η απόφαση ελήφθη ύστερα από πρόταση του Περικλή ο οποίος επέβλεπε την πορεία των έργων αρχικά. Ο γλύπτης Φειδίας, ο φίλος του, ανέλαβε την κατασκευή μεγάλου μέρους των έργων. Την ίδια περίοδο περίπου η Δημοκρατική παράταξη επέτυχε να περιορίσει την εξουσία του Αρείου Πάγου που αντιπροσώπευε την παραδοσιακή, αριστοκρατική εξουσία των Αθηνών και αυτό σίγουρα δεν άρεσε στο ευσεβή, συντηρητικό Σοφοκλή.
Το 444 π.Χ.. λοιπόν, η Δημοκρατική παράταξη και ο Περικλής κυβερνάει πρακτικά χωρίς κανέναν πολιτικό αντίπαλο.Βρίσκεται στην εξουσία εδώ και 25 χρόνια και πρόκειται να συνεχίσει να κυβερνάει για άλλα δεκαπέντε χρόνια.
Εκείνη την χρονιά, η συντηρητική παράταξη, η αντιπολίτευση, με αρχηγό τον Θουκυδίδη (συνονόματο του γνωστού ιστορικού) κατηγόρησε τον Περικλή για κακοδιαχείριση και σπατάλη δημοσίου χρήματος (στα έργα της Ακρόπολης) αλλά τελικά η Εκκλησία του Δήμου δικαίωσε τον Περικλή.
Ο Θουκυδίδης λίγο μετά, γνώρισε μία μεγάλη και αναπάντεχη ήττα: Το 442 π.Χ., εξοστρακίστηκε για δέκα χρόνια από την Αθήνα, γεγονός που έκανε τον Περικλή, ξανά, απόλυτο ηγέτη της Αθήνας, σχεδόν μέχρι το θάνατό του. Όπως είπε ο μέγας ιστορικός (της συντηρητικής παρατάξεως και τούτος) και σύγχρονος του Περικλή, Θουκυδίδης: "Η Αθήνα ήταν κατ’ όνομα δημοκρατία και στην πραγματικότητα, ήταν το πολίτευμα ενός άνδρα".
Εκείνη την χρονιά λοιπόν παρουσιάζεται (διδάσκεται) η τραγωδία "Αντιγόνη" του Σοφοκλή. Προφανώς η στόχευση του ποιητή για την δημιουργία συνειρμών για τον Κρέοντα-Περικλή ήταν εμφανής αλλά επίσης η πικρή κριτική για τον λαό που ακολουθάει άβουλος τις αποφάσεις του άρχοντα είναι έκδηλη.
Τόσα χρόνια μετά τον Σοφοκλή και ασχέτως σύγχρονης σκηνοθετικής άποψης, νόμιζα ότι έβλεπα όλους εμάς που και στην σημερινή συγκυρία κάπως έτσι σαν τους χορευτές της "Αντιγόνης" ζούμε και πολιτευόμαστε: Κριτική στο καφενείο για όλα και όλους αλλά όταν έρχεται η ώρα να τους τα πούμε καταπρόσωπο σταράτα το σκάμε δια της ψήφου το βουλώνουμε και γινόμαστε αργότερα κοψοχέρηδες.
Και δεν υπάρχει τουλάχιστον μια προσωπικότητα σαν τον Περικλή να ισοφαρίσει την μιζέρια
Ο πίνακας είναι του Νικηφόρου Λύτρα και απεικονίζει την Αντιγόνη μπροστά στο νεκρό Πολυνείκη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου