Η Τουρκάλα γυναικάρα με τα κόκκινα

Η πλατεία Ταξίμ είναι στο κέντρο της περιοχής Πέραν, στη Κωνσταντινούπολη. Είναι το τμήμα της Πόλης στην απέναντι μεριά του Κεράτιου κόλπου έτσι όπως στεκόμαστε στην Αγιά Σοφιά αλλά στην Ευρωπαϊκή πλευρά της Πόλης. 

Η συνοικία αυτή ήταν και είναι το κέντρο της Ευρωπαϊκής κουλτούρας της Τουρκίας. Παλιά ήταν το κέντρο των Ελληνικών κι Αρμένικων επιχειρήσεων αλλά τώρα έχουν μείνει μόνο η εκκλησία της Αγίας Τριάδας και το Ζάππειο παρθεναγωγείο. Όταν περπατάς στον πεζόδρομο Ιστικλάλ, σε εντυπωσιάζει το πλήθος και η νεανική ζωντάνια. 

 Η πλατεία Ταξίμ είναι γνωστή σε εμάς από τη δολοφονική επίθεση της αστυνομίας στους διαδηλωτές τη Πρωτομαγιά του 1980 με νεκρούς. Οπότε όλοι καταλαβαίνουν ότι η πλατεία αυτή είναι ένα σύμβολο αντίστασης στην κάθε φορά κυβερνητική εξουσία της γείτονος χώρας. 

Δίπλα στη πλατεία είναι ένα μικρό πάρκο, το πάρκο Γκεζί.
Εκεί, το 1806 ήταν τα όρια της Πόλης προς τα ανατολικά κι είχαν κτιστεί κάποιοι στρατώνες. Ήταν ένα τεράστιο κτίριο σε στιλ Ρωσο-Οθωμανο-Ινδικό το οποίο όμως καταστράφηκε από πυρκαγιά το 1909 κι έμειναν τα ερείπια. Το 1936, ο Κεμάλ κάλεσε τον Γάλλο αρχιτέκτονα Ανρί Πρόστ να σχεδιάσει το πολεοδομικό σχέδιο για την Πόλη. Σύμφωνα με τα σχέδια του Πρόστ λοιπόν, το 1940 τα ερείπια κατεδαφίστηκαν και στη θέση τους δημιουργήθηκε το πάρκο Γκεζί. Βέβαια ο Προστ είχε προτείνει τη δημιουργία ενός τεράστιου πάρκου που μικρό μέρος του θα ήταν το Γκεζί, αλλά άλλες λογικές εργολάβων κυριάρχησαν και η πόλη γέμισε κτίρια. Αυτό το έχουμε δει στη χώρα μας πολλάκις. 

Ο Κεμάλ ανέλαβε την εξουσία το 1923 και βάλθηκε να εκσυγχρονίσει ό,τι είχε μείνει από τη Οθωμανική αυτοκρατορία και το κατάφερε. Μέσα σε λίγα χρόνια η Τουρκία μεταμορφώθηκε σε ένα κοσμικό κράτος με Ευρωπαϊκές φιλοδοξίες και θα είχε ενδιαφέρον να μάθουμε περισσότερα για αυτό. Προς το παρόν θα σας πω δύο ιστορίες που δείχνουν το μέγεθος του ανδρός και για το ότι πολύ σωστά οι Τούρκοι τον θεωρούν πατέρα τους (Ατατούρκ=πατέρας των Τούρκων). Παρακαλώ να δείτε στις ιστορίες αυτές το πολιτικό στοιχείο και να απομακρύνετε τις σκέψεις σας προς το παρόν, περί του Κεμάλ ως σφαγέα των Ελλήνων το 1922. Ιστορία πρώτη. 

Ιστορία πρώτη. Κάλεσε μια μέρα τους αξιωματικούς, τους πασάδες δηλαδή, σε μια συνάντηση και τους είπε: “Κύριοι, στο τέλος του μήνα, θα οργανώσω μια μεγάλη δεξίωση με καλεσμένους τους πρέσβεις και τις γυναίκες τους όλων των ξένων πρεσβειών. Θα είστε κι εσείς εκεί με τις γυναίκες σας. Θέλω να είναι όλες τους με ευρωπαϊκές τουαλέτες και κτενίσματα. Δεν θέλω να δω φερετζέδες και μαντίλες. Κοιτάξτε να τις συμμορφώσετε” δηλαδή αυτοί να συμμορφωθούν. Και συμμορφώθηκαν! 

 Ιστορία δεύτερη. Εκείνο τον καιρό η Τουρκική γλώσσα γραφόταν με αραβικούς χαρακτήρες. Ο Κεμάλ αποφάσισε να αλλάξει τα πράγματα και να γράφεται η εθνική τους γλώσσα με λατινικούς χαρακτήρες. Διάλεξε εκείνους τους ακαδημαϊκούς που πίστευαν στο όραμά του κι έκαναν όλη την προετοιμασία. Μόλις ετοιμάστηκαν τα πάντα μυστικά, ο Κεμάλ κάλεσε μια σύσκεψη με τις κεφαλές της ακαδημαϊκής κι εκπαιδευτικής κοινότητας. Εκεί ο Κεμάλ τους υποδέχτηκε και τους είπε ότι θα τους μιλήσει για την γλώσσα. “έχω εδώ ένα ποίημα ενός μεγάλου ποιητή μας αλλά εγώ δεν θα το διαβάσω καλά. Παρακαλώ ελάτε κ. Πρύτανη” είπε και κάλεσε έναν “σοφό” πρύτανη να το διαβάσει. Το κείμενο όμως ήταν γραμμένο με λατινικούς χαρακτήρες κι ο κ. Πρύτανης ενώ ανέβηκε γελαστός, έχασε το χαμόγελό του κι έμεινε αμήχανος να κοιτάζει το άγνωστό του κείμενο. Κοίταξε τον Κεμάλ με απορία. “Τι δεν ξέρετε την Τουρική γλώσσα κ. Πρύτανη;” του είπε ο Κεμάλ σοβαρός. Του πήρε το χαρτί κι απήγγειλε αυτός το ποίημα κανονικά. “Από σήμερα αυτή είναι η Τουρκική γλώσσα και παρακαλώ άμεσα να φροντίσετε να μάθετε τους κανόνες της για να μπορείτε να τους διδάξετε”. Τέλος. 

 Ωραία,αντιλαμβάνομαι τον αντίλογο περί αυταρχικού κυβερνήτη, σχεδόν δικτάτορα, αλλά το θέμα είναι η έννοια του ηγέτη. Διότι τέτοιες πολιτικές πρωτοβουλίες δεν μπορούν να υλοποιηθούν αν είναι τυχαία κι αυθόρμητα καπρίτσια ενός Ηγεμόνα. Φαίνεται ότι ήταν ανάγκη για την Τουρκική κοινωνία ο εκσυγχρονισμός κι ο Κεμάλ ήταν απολύτως συντονισμένος με τον πόθο των Τούρκων πολιτών της εποχής του. Ο Κεμάλ έκανε για τους Τούρκους ό,τι δεν έκαναν για εμάς χρόνια ηγετών ακόμα και πεφωτισμένων όπως ο Βενιζέλος. Κι η ανικανότητα εκσυγχρονισμού μας δεν ήταν θέμα περισσής δημοκρατίας -κάτι που ακούγεται τώρα τελευταία- αλλά σαφώς έλλειψη στρατηγικής εκσυγχρονισμού. Τέλος πάντων. 

Για μας η Τουρκία ήταν πάντα ο μεγάλος άγνωστος αλλά πάντα εχθρός. Στα παιχνίδια μας κανείς δεν ήθελε να είναι ο Τούρκος. Όλοι θέλαμε να είμαστε ο Έλληνας, ο καλός δηλαδή. Για τις εσωτερικές εξελίξεις στη Τουρκία μαθαίναμε αραιά και που κάποια πράγματα αλλά χωρίς να μπαίνουμε σε λεπτομέρειες. Μαθαίναμε για τον απαγχονισμό του Μεντερές, για τη Χούντα του Εβρέν, για τον Ετζεβίτ και τον παχύ Τουργκούτ Οζάλ. Για το Κουρδικό αντάρτικο μάθαμε κάπως πιο πολλά τότε με τον Οτσαλάν. Όταν ήμουν μικρός ήταν της μόδας οι κινηματογραφικές ταινίες με τη Χούλια Κότσιγκιν που της τύχαιναν διάφορα βάσανα κι εκλαιγε ως δική μας Μάρθα Βούρτση. 

 Από το 1922 μέχρι το 1953 όπου οι δύο χώρες εντάσσονται στο ΝΑΤΟ, οι σχέσεις μας είναι καλές. Μάλιστα ο Βενιζέλος εκεί πίσω στο 1930 είχε προτείνει τον Κεμάλ για το Νόμπελ Ειρήνης! Η περίοδος καλών σχέσεων κράτησε μέχρι το 1955. Τότε η μεν Μεγ. Βρεταννία έβαλε στο παιχνίδι της Κύπρου την Τουρκία και ταυτόχρονα στα πλαίσια του ΝΑΤΟ άρχισε η ενδοσυμμαχική νατοϊκή κόντρα για τον αεροπορικό και νατοϊκό έλεγχο του Αιγαίου δε. Το Απρίλιο του 1955 ξεκίνησε το αντάρτικο της ΕΟΚΑ στην Κύπρο και τον Σεπτέμβρη του ίδιου χρόνου μια κακοσχεδιασμένη προβοκάτσια με έκρηξη στο Τουρκικό Προξενείο της Θεσσαλονίκης, ξέσπασαν ταραχές κι έγιναν εγκλήματα κατά περιουσιών κι ανθρώπων ενάντια στους Ρωμιούς της Πόλης αλλά και ενάντια στους Έλληνες αξιωματικούς που υπηρετούσαν στο Νατοϊκό στρατηγείο στη Σμύρνη. Κορυφαία τραγική στιγμή για τον Ελληνισμό είναι η στρατιωτική επίθεση και κατοχή έως σήμερα του ενός τρίτου της Κύπρου. Έπειτα από τη Μεταπολίτευση του 1974 κατά καιρούς είχαμε εντάσεις στο Αιγαίο, αναχαιτίσεις αεροσκαφών, Ίμια και τα παρόμοια. 

Στο μεταξύ παρακολουθούσαμε αμήχανοι τον Ελληνισμό της Πόλης να σβήνει και να μαζεύονται όλοι τους στο Ελλαδικό κράτος μας. 

Αλλά για την Τουρκία την ίδια, ως χώρα κι ως πολιτικό σύστημα δεν ξέραμε σχεδόν τίποτα. Νομίζω ακόμα έτσι έχουμε μείνει. Αγνοούμε πλήρως τα τεκταινόμενα στη Τουρκία όχι μόνο εμείς οι απλοί πολίτες αλλά μάλλον και οι δικοί μας πολιτικοί που παίρνουν αποφάσεις κρίσιμες για τη μοίρα αυτού του τόπου. Εδώ - θα πει κάποιος πικρόχολα- αγνοούμε αυτά που γίνονται στη Θράκη θα ξέραμε τι γίνεται στη Τουρκία; 

 Η Τουρκία είναι μια μεγάλη χώρα με περίπου 80 εκατομμύρια κατοίκους. Είναι μέλος των είκοσι πιο μεγάλων οικονομιών του πλανήτη (το περιβόητο G20)και η γεωγραφική της θέση της είναι σαφώς σημαντική. Ο ρόλος της είναι αντικειμενικά κρίσιμος όταν εξετάζει κανείς κυρίως τα δίκτυα των αγωγών πετρελαίου. 

Η Τουρκία είναι επίσης μια βαθιά διχασμένη χώρα. Θρησκευτικά, πολιτικά, εθνικά στρατηγικά. Μπορεί συχνά εμείς εδώ να λέμε “Τουρκία” και να εννοούμε μια ενωμένη και συμπαγή χώρα αλλά δεν είναι καθόλου έτσι. Και τα τηλεοπτικά σήριαλ δεν απεικονίζουν την πραγματική Τουρκία, όπως και τα δικά μας κάνουν το ίδιο για την δική μας κοινωνία. 

Τα τελευταία χρόνια στην Τουρκία, αναπτύσσεται μια υπόγεια σύγκρουση των οπαδών του Κεμαλικού παρελθόντος για τη διατήρηση του κοσμικού κράτους, με τους νέο Ισλαμιστές όπως ο Ερντογάν που αποβλέπουν σε ενίσχυση του μουσουλμανικού παρελθόντος της χώρας. Άρχισαν να φαίνονται μαντίλες στα κεφάλια των γυναικών και πάλι ενώ πρόσφατα απαγορεύτηκε το αλκοόλ. Δυστυχώς απέναντι στον Ερντογκάν δεν υπάρχει πολιτικό αντίπαλο δέος κι η όποια αντίδραση έχει συχνά αποσπασματικό κι αυθόρμητο χαρακτήρα, όπως συμβαίνει και τις ημέρες αυτές. 

 Για την Ελλάδα, η αντιμετώπισή της Τουρκίας επιβάλλεται να είναι σοβαρή και μακρόπνοη, να μη στηρίζεται σε “μύθους” και στερεότυπα και οπωσδήποτε να είναι κάτι παραπάνω από πρωθυπουργικά ζεϊμπέκικα και κουμπαριές και παρόμοιες σάλτσες δημοσίων σχέσεων. Θα είχε ενδιαφέρον να ανοίξουμε μια συζήτηση για τις εθνικές στρατηγικές αλλά αυτό ας μη γίνει σήμερα. Κείμενα που δημοσιεύτηκαν σε τοπικά μας ιστολόγια για θέματα εθνικής στρατηγικής από έγκριτους Βοιωτούς πολιτικούς και στρατιωτικούς είναι εξαιρετικά φτωχά και περιορίζονται σε κακές επαναλήψεις. 

 Η δική μου Τουρκία είναι οι λογοτέχνες και ποιητές της (Ναζίμ Χικμέτ, ΑζιζΝεσίν, Παμούκ), οι κινηματογραφικές ταινίες, η κουζίνα της (κεμπαμπ, γλυκά), οι αμανέδες και τα τσιφτετέλια. Η δική μου η Τουρκία είναι η γυναικάρα με τα κόκκινα, η Τσέιντα Σουνγκούρ, που διδάσκει στο Πολυτεχνείο της Πόλη και η οποία κομψότατη πήγε με το φόρεμα της, το ωραίο κολιέ της και τη τσάντα της, όλη ντυμένη στα χρώματα της Τουρκικής σημαίας, στο πάρκο Γκεζί στα πλαίσια των εκδηλώσεων διαμαρτυρίας έναντι των αμφιλεγόμενων σχεδίων ανάπλασης του πάρκου. Διότι τα σχέδια της Κυβέρνησης Ερντογάν είναι να ξανακτιστούν οι Οθωμανικοί στρατώνες στο πάρκο μόνο που αντί για στρατιώτες τώρα να δέχονται καταναλωτές. Να γίνει δηλαδή ένα Μόλ! 

Διάφοροι, νέοι κυρίως, αντέδρασαν διότι δεν είναι και πολλά τα πάρκα στη Πόλη. Στη Πόλη που έχει ήδη κοντά στα δεκαοκτώ εκατομμύρια κατοίκους κι όλο απλώνεται. Αλλά εκτός από την οικολογική διάσταση, είναι η πολιτική τους αντίδραση στον ηγεμόνα Ερντογάν που απαιτεί την υποταγή όλων στο δικό του υπερφίαλο σχέδιο εκμουσουλμανσιμού της τουρκικής κοινωνίας. Όταν η Σουνγκούρ λοιπόν έφθασε στο πάρκο, που σίγουρα ήσαν και φοιτητές της εκεί, βρέθηκε ενώπιον μιας αλυσίδας πάνοπλων ματατζήδων και πήγε να μιλήσει μαζί τους, να μάθει το λόγο που είναι εκεί αυτοί. Πλησίασε μόνη αυτή με όλη την κομψότητα της. 

Και ιδού ένας ματατζής, χωρίς να μιλήσει ή να γρυλίσει καν, την ψεκάζει με δακρυγόνο στο πρόσωπό και σχεδόν την έπνιξε. Τέτοιος προκλητικός βιασμός κι επίδειξη βλακώδους τσαμπουκά! 

Μπροστά σε αυτή την ωμή επίδειξη βίας η γυναίκα με τα κόκκινα είναι δική μου σύντροφος πλέον και συμπατριώτισσα. Σχεδόν την ερωτεύομαι. Είναι σα να βλέπω μια σκηνή ξαναπαιγμένη στις δικές μας διαδηλώσεις εδώ στην Αθήνα ή σε κάποια άλλη πόλη μας και το απαίσιο πρόσωπο της βίας της εξουσίας δεν έχει πλέον εθνόσημο. 

Είμαι κι εγώ στο Γκεζί πάρκο και φωνάζω κι εγώ μαζί με τους Τούρκους νέους ενάντια στον Ερντογκάν τον Μεγαλοπρεπή διότι μια Τουρκία κοσμική κι εκδημοκρατισμένη θέλω να είναι η δική μου Τουρκία και μια τέτοια Τουρκία μπορεί να φέρει κι ένα καλύτερο κλίμα στις σχέσεις των δύο χωρών μας.