Γύφτοι

Θα μιλήσω για τους γύφτους με αφορμή μια συζήτηση με φίλους πριν από λίγο καιρό, όταν είχαν γίνει τα γεγονότα στο Αγρίνιο. Ελπίζω να μην θελήσει κάποιος να με διορθώσει προς το πιο πολιτικώς κορέκτ τσιγγάνοι, αθίγγανοι ή ρομά. Στο χωριό γύφτους τους λέγαμε και δουλεύαμε μαζί τους. Τους λέγαμε γύφτους όπως και τους σιδεράδες και ποτέ κανείς δεν μας διόρθωσε. Αυτό το «ρομά» δεν το κατάλαβα ποτέ. Ελπίζω επίσης να μην θελήσουμε να διορθώσουμε την «Γυφτοπούλα» του Παπαδιαμάντη ή τον «Δωδεκάλογο του γύφτου», του Παλαμά. Δεν είναι οι όροι που δημιουργούν τον ρατσισμό συνήθως. Το ανάποδο συμβαίνει. Οι ανώριμες και φοβικές συνειδήσεις επιλέγουν όρους και τους νοηματοδοτούν κατά τους φόβους και τις ανασφάλειες τους.

Οι γύφτοι λοιπόν, έρχονταν στο χωριό συνήθως μόλις θερίζαμε το στάρι, τον Ιούνιο και στήνανε τα τσαντίρια στις καλαμιές, στα θερισμένα χωράφια δηλαδή,  έξω από το χωριό. Γυρίζανε οι γυναίκες στο χωριό και ζητιάνευαν κι εμείς, τα παιδιά, πηγαίναμε και τους κατασκοπεύαμε και ακούγαμε τις ακατάληπτη γλώσσα τους. Στις τρομακτικές παραδόσεις των γερόντων προς εμάς, τα παιδιά, μαζί με τους Εβραίους οι γύφτοι κλέβανε τα μικρά παιδιά, οπότε εμείς τους φοβόμασταν. Οι μανάδες μας όμως ήταν άνετες κι όταν οι γύφτισσες «διάβαζαν το χέρι τους», εκείνες αστειευόντουσαν μαζί τους και τις ρωτούσαν για τα ερωτικά τους. Ήταν διαφορετικοί από εμάς αλλά δεν τους κυνηγούσαμε, δεν έγιναν πογκρόμ ούτε και ξεσηκώθηκε το χωριό για να τους δείρει. Ακόμα και οι μικρές κλοπές που γίνονταν μάλλον από τους γύφτους, θεωρούνταν σχεδόν φυσιολογικές κι ως μια άρρητη μέθοδος αναδιανομής εισοδήματος υπέρ των γύφτων.

Μερικές φορές τότε, πριν παρουσιαστούν οι Αλβανοί ή και οι άλλοι νόμιμοι και παράνομοι μετανάστες, παίρναμε στις δουλειές μας τους γύφτους. Πήγαινε στον καταυλισμό τους ο πατέρας μου και συμφωνούσε από βραδύς να έρθουν αύριο στη δουλειά, στο χωράφι, και το πρωί πήγαινε να τους πάρει. Ανέβαιναν στο τρακτέρ, στην ρυμούλκα,  όλοι μαζί, άνδρες γυναίκες και παιδιά. Ήταν σαν εκδρομή. Τραγουδάγανε κιόλας Αγγελόπουλο και Χριστοδουλόπουλο. Όταν φτάναμε στο χωράφι, αν δε τους άρεσε η δουλειά γιατί το χωράφι –κρεμμύδια θα βγάζανε- ήταν στραβό ή είχε χορτάρι, ή το φαγητό . . . έφευγαν και μας άφηναν ξερούς! Αναρχικοί κι ατίθασοι έως θαυμασμού!

Τ

όσα χρόνια ποτέ δεν είδα εργάτη γύφτο. Πάντα μεταπράτες και μικρέμποροι και πάντα ανεξάρτητοι και ημιπαράνομοι έως πολύ παράνομοι. Στις περιοχές με μεγάλο αριθμό γύφτων (Ζεφύρι, Λιόσια, Μενίδι, Ασπρόπυργος, συνοικία Δενδροποτάμου στην Θεσσαλονίκη) μεγάλος αριθμός από αυτούς προβαίνουν σε εγκληματικές πράξεις (διακίνηση ναρκωτικών κυρίως) και οι πυροβολισμοί για το ξεκαθάρισμα λογαριασμών ανάμεσα στις «οικογένειες» είναι συχνό φαινόμενο. Λούμπεν καταστάσεις κυριολεκτικώς.

Οι γύφτοι τα τελευταία χρόνια έχουν εγκατασταθεί σε νόμιμους ή παράνομους οικισμούς κοντά στις πόλεις. Απ’ όπου έτυχε να περάσω, προφανώς η εικόνα του οικισμού τους δεν με ικανοποιεί και το θέμα δεν είναι μόνο αισθητικό. Οι συνθήκες υγιεινής δεν είναι οι καλύτερες, Δεν ξέρω καν αν έχουν νερό από το δίκτυο. Κατά καιρούς ακούστηκαν φήμες για μετάδοση ασθενειών αλλά ακόμα και λανθασμένη να ήταν η φήμη, τη ζημιά την έκανε διότι η εικόνα δεν βοηθούσε να διαψευστούν οι αρνητικές εντυπώσεις αυτές.

Σήμερα που ο ρατσισμός στη χώρα μας, έχει σημαντική πολιτική έκφραση, τέτοια φαινόμενα θέλουν ιδιαίτερη προσοχή διότι ενισχύουν τις σχετικές αντιλήψεις των πολιτών. Ως πολιτικό κοινό, οι γύφτοι, είναι εντελώς συντηρητικοί, θρησκόληπτοι, έχουν ακόμα «βασιλιά», ψηφίζουν δεξιά κόμματα και βουλευτές και ο άνδρας πατέρας είναι αφέντης.

Οπωσδήποτε οι γύφτοι είναι δύσκολο κοινό όπως και να το δει κανείς. Όποιος έχει κάνει νταραβέρι μαζί τους μπορεί να το καταλάβει αυτό και ήδη σας ανέφερα την δική μου εμπειρία. Σε ότι αφορά τις συνθήκες κατοίκησης εκδηλώνουν ένα πολιτισμικό χάσμα: δεν επιθυμούν και δεν θέλουν καμία παρέμβαση στον τρόπο ζωής τους. Δεν διαπραγματεύονται και είναι δύσκολοι στον συμβιβασμό. Θυμάμαι πριν πολλά χρόνια στη Θήβα, είχαν κάνει «κατάληψη» σε οικόπεδα των κατοίκων και ζούσαν με τον τρόπο τους εκεί. Ο Δήμαρχος εκεί πήγε να τους πει να φτιάξει συνοικισμό με αποχέτευση, δρόμους κλπ. και τον κυνήγησαν. Με τα πολλά μετακινήθηκαν κοντά στις γραμμές του τρένου αλλά και πάλι δεν δέχθηκαν τον πολιτισμό της αποχέτευσης. Όσοι περνάτε από εκεί, βλέπετε τα γυφτάκια, στην παλιά Εθνική προς Λειβαδιά, να κοιτάνε τα αυτοκίνητα που περνάνε με ταχύτητα κι αυτά χοροπηδάνε και κυνηγιόνται δίπλα τους. Μερικές φορές πετάνε πέτρες κιόλας στα διερχόμενα αυτοκίνητα, σαν παιχνίδι, αλλά παρόλα αυτά οι γύφτοι παραμένουν ακλόνητοι στον οικισμό τους.

Πριν πολλά χρόνια, στην Ουγγαρία του υπαρκτού, βάλανε τους γύφτους σε διαμερίσματα κι αυτοί έβαλαν στις μπανιέρες πάπιες και κότες κι έκαιγαν τα παρκέ στις σόμπες. Δεν τα αναφέρω ως τεκμήρια υπανθρώπων απλώς θέλω να υπογραμμίσω το πόσο δύσκολο είναι να αλλάξεις τον τρόπο ζωής κάποιων ομάδων του πληθυσμού και ακόμα πιο δύσκολο να τις ομογενοποιήσεις. Καλό είναι να υπάρχουν τέτοιες ομάδες με τον τρόπο ζωής τους αλλά θα πρέπει να σέβονται τους περίοικους αλλά αυτό δεν είναι πάντα αυτονόητο από αυτούς και οι άλλοι, οι «πολιτισμένοι» δεν έχουν την υπομονή να τους περιμένουν στον αργόσυρτο επιλεκτικό εκσυγχρονισμό τους: το άλογο και το κάρο εύκολα αντικαταστάθηκε από το Ντάτσουν, το μαχαίρι από την καραμπίνα αλλά η φούστα έμεινε κλαρωτή, η απλυσιά καμάρι και τα κορίτσια παντρεύονται από τα δώδεκα!

Προφανώς και η επίσημη πολιτεία αντί να αντιμετωπίσει τόσα χρόνια τώρα το πρόβλημα της κοινωνικής τους ενσωμάτωσης, στρέφει αλλού το βλέμμα όταν περνάει από τα μέρη τους. Διαπραγματεύεται όμως προεκλογικά μαζί τους και συχνά καλλιτεχνικές προσωπικότητες γύφτων στολίζουν τα σχετικά ψηφοδέλτια. Οι γύφτοι είναι ένα από τα οργανωμένα κοινωνικά περιθώρια της κοινωνίας μας. Αναρχικοί κυριολεκτικά, δεν είναι εύκολοι και πρόθυμοι για συνεννόηση. Μερικές φορές σε εκείνους που δεν μένουν μακριά, προκαλούν αισθήματα αλληλεγγύης και θαυμασμού για το ανεξάρτητο και ατημέλητο του χαρακτήρα και της εμφάνισής τους, κυρίως σε «αριστερούς διανοούμενους. Θυμίζω το τραγούδι για το γυφτάκι με την Τσανακλίδου, που «δεν πιάνεται». Τους βλέπουν σαν Ινδιάνους ή σαν φυλές Αφρικανών, ως κάτι εξωτικό τέλος πάντων που πλουτίζει την κοινωνία μας. Μπορεί και νάναι.

Συχνά δημοσιεύονται καλογραμμένα άρθρα υπέρ της κοινωνίας των γύφτων από ανθρώπους που δεν ζούνε κοντά τους και δεν έχουν την εμπειρία της συμβίωσης με γύφτους. Τα κείμενα αυτά ξεχειλίζουν από συναισθήματα και ρομαντισμό, και παρόλο που είναι πολιτικώς στρατευμένα στην Αριστερά, δεν είναι δυστυχώς μια προσέγγιση που ως πολιτική άποψη στους καιρούς που ζούμε είναι αρκετή.

Οι αντιδράσεις αυτές των διανοουμένων σημειώνονται με αφορμή αποφάσεις της Πολεοδομίας ή κάποιας άλλης Δημόσιας Υπηρεσίας που απαιτεί την κατεδάφιση του οικισμού τους. Προφανώς κάποιο τυπικό έννομο συμφέρον κάποιον ιδιοκτητών της γης που είχε καταπατηθεί, πίεσε για τη λήψη αυτής της απόφασης. Ασχέτως όμως του νόμιμου ή όχι της απόφασης, είναι αξιοσημείωτη η ταχύτητα στην υλοποίηση της απόφασης όταν για άλλες πιο καραμπινάτες και πολυτελείς περιπτώσεις, παρόμοιες αποφάσεις αργούν σκανδαλωδώς.  

Και η Αριστερά τι κάνει; Οι ευαίσθητοι αριστεροί πολίτες τι θα κάνουν σε μια τέτοια περίπτωση; Θα πάνε μπροστά στις μπουλντόζες για να εμποδίσουν το γκρέμισμα των άθλιων αυθαιρέτων και θα ξεσηκώσουν τους πολίτες του πόλης σε έναν αγώνα ευαισθησίας;

Πολύ φοβάμαι ότι δεν έχουν πολλά περιθώρια εάν επιλέξουν να αντιδράσουν κι εκείνοι συναισθηματικά κι όχι πολιτικά. Άλλωστε, όταν κάποιο πρόβλημα έχει το χαρακτήρα «υπερεπείγοντος», σταματάς να σκέφτεσαι, διότι κάτι πρέπει να κάνεις ένεκα που είσαι αξιωματική αντιπολίτευση, και τις πιο πολλές φορές κάνεις βλακείες. Διότι καθώς δεν έχεις πληροφορίες για τις ανάγκες της συγκεκριμένης περιοχής, των ανθρώπων που μένουν εκεί, καθώς οι ίδιοι οι κάτοικοι μέσω των θεσμών (σύλλογοι, συνοικιακά συμβούλια) δεν έχουν θέσει κάποιο πρόβλημα –ότι κακώς γκρεμίζεται ο γυφτοσυνοικισμός- καθώς αγνοείς τα «παζάρια» που έγιναν με τους «αρχηγούς» των γύφτων «κάτω από το τραπέζι» , είναι πιο πιθανόν να οδηγηθείς σε ιδεοληπτικού τύπου διακηρύξεις που ικανοποιούν το ανθρωπιστικό μέρος του προβλήματος και την «αριστερή ευαισθησία» σου και όχι σε ρεαλιστικές πολιτικές αποφάσεις. Και μετά αναλύεις και ψάχνεις ματαίως και επί μακρόν να βρεις γιατί οι πολίτες ψηφίζουν ρατσιστικά και φασιστικά κόμματα.