Η αναζήτηση της ελληνικότητας, η επανάσταση και η ιδιώτευση από τη πίσω πόρτα

Δεν ήμουν, δυστυχώς, στην ομιλία – συζήτηση με τον Χ. Γιανναρά που διοργάνωσε η ομάδα των νέων του Δήμου μας με την επωνυμία «Διαδρωμέας» -μια έξυπνη ανορθογραφία του ονόματος του Διαδρομέως, του πατέρα του γνωστού μας Δημόφιλου- αλλά η καλή μου φίλη που παραβρέθηκε μου μετέφερε το πνεύμα και μάλιστα μου ζήτησε να σχολιάσω ορισμένες από τις ερωτήσεις – απόψεις που ακούστηκαν εκεί.

Κατάλαβα ότι αν κι εντελώς διαφορετικές οι απόψεις, παρόλο που εκφράστηκαν με ήπιο και «πολιτισμένο» τρόπο, είναι χαρακτηριστικές του τρόπου που προσεγγίζουμε οι νεοέλληνες τα τεκταινόμενα και της αγωνίας που μας διακρίνει. Δεν είναι κακό αυτό όσο συζητάμε χωρίς «ιδεολογικοποιήσεις» και χωρίς χαρακτηρισμούς. Θα είναι ολέθριο όμως να γίνει η έκφραση μιας άποψης σφραγίδα για τον σημάδεμα του εκφραστή της και αιτία διχασμού.

Στη συνέχεια, θα σχολιάσω τρείς απόψεις. Επειδή δεν ήμουν παρών, κάθε λάθος επιβαρύνει εμένα και όχι τη φίλη που μου τις μετέφερε οπότε ευχαρίστως θα δεχτώ τις απαραίτητες διευκρινήσεις.

Το πρώτο ερώτημα που θέλω να συζητήσω μαζί σας αφορά την ανάγκη για επιστροφή στο παρελθόν, στις ρίζες της «ελληνικότητας», για να βρούμε εκεί τις αξίες που μας λείπουν. Διότι είναι γενικώς αποδεκτό ότι η σημερινή κρίση μπορεί να φαίνεται κυρίως στο πεδίο της οικονομίας αλλά όλοι μάλλον συμφωνούν ότι είναι «κάτι πιο βαθύ που μας λερώνει». Υπάρχει έλλειμμα αξιών δηλαδή.

Ο Πλάτων νομίζω έθετε το ερώτημα για την βασική ιδιότητα, την απόλυτη ιδέα, που κρύβεται πίσω από συγκεκριμένα πράγματα. Μιλώντας δηλαδή για το άλογο, έλεγε πως πρέπει να υπάρχει μια ιδιότητα η «αλογότητα» που την έχουν όλα τα πλάσματα που αναγνωρίζουμε και ονομάζουμε «άλογα». Αυτή την ιδιότητα, την απόλυτη ιδέα, σε πράγματα και ιδέες προσπάθησε να εντοπίσει ο πλατωνικός Σωκράτης συζητώντας στην αγορά και στα καφενεία της εποχής του. Αλλά η κοινωνία της εποχής του, τον είδε ενοχλητικό και τον ξεφορτώθηκε.

Το ενδιαφέρον είναι ότι οι νεοέλληνες, επεκτείναμε την αναζήτηση αυτή στους εθνικούς εαυτούς μας κι έτσι αναζητάμε το περιεχόμενο και τα βασικά χαρακτηριστικά της . . . «ελληνικότητας». Σε κάποια εφημερίδα νομίζω ότι υπάρχει μια στήλη με συνεντεύξεις Ελλήνων που διαπρέπουν στον εξωτερικό και πάντα του ρωτάει ο δημοσιογράφος για το τι είναι η ελληνικότητα.

Τέτοια αντίστοιχη ιδιότητα δεν έχουν οι άλλοι λαοί εξ όσων γνωρίζω. Νομίζω ότι δεν υπάρχει περίπτωση ο Ισπανός να ψάχνει την «ισπανικότητα» του ή ο Γερμανός την «γερμανικότητα» του. Ίσως είναι κι αυτό ένα ιδιόμορφο του λαού μας ή μια έκφραση του . . . «μεγαλείου» μας. Μάλλον όμως είναι η ύψιστη αποκάλυψη της ανεπάρκειας μας να κατανοήσουμε και να αγαπήσουμε αυτό που είμαστε ως σύγχρονη κοινωνία πολιτών και κυρίως να δούμε τα πλεονεκτήματα που διαθέτουμε –όσα είναι αυτά- και με τα οποία θα παρουσιαστούμε στην παγκόσμια κονίστρα των λαών.

Η πιο ύπουλη επίθεση στο ηθικό μας είναι αυτή που έχει γίνει τα τελευταία δύο χρόνια και αφορά στην καταρράκωση κάθε θετικού στοιχείου του τόπου και των ανθρώπων του. Κι εμείς, όλοι μας, πέσαμε στην παγίδα και βλέπουμε παντού την ασχήμια και δεν είμαστε ικανοί να δούμε και να χαρούμε εκείνα τα στοιχεία της πατρίδας μας και των συμπατριωτών μας που είναι μοναδικά. Σε αυτά τα στοιχεία, προσωπικά, στηρίζω την αισιοδοξία μου.

Το να ψάχνεις να βρεις την «ελληνικότητα» στην Βοιωτία της Αντιγόνης, του Οιδίποδα, του Δημόφιλου, του Επαμεινώνδα, του Ιωάννη του Καλοχτένη, των Αρβανιτών εποίκων και των Βλάχων, του Πουλιόπουλου, της ΕΑΜικής δημιουργίας, των αγροτικών κινητοποιήσεων και των εργατικών αγώνων είναι όχι μάταιο, όχι αφελές αλλά επίδειξη ανικανότητας του να καταλάβεις το τι γίνεται σήμερα γύρω σου. Σαν να τρέχεις με εκατό στην εθνική κι εσύ αντί να κοιτάς μπροστά χαζεύεις αυτά που πέρασαν στο καθρέπτη.

Όποιος δεν θέλει να παραδεχτεί την κατάστασή του και να αποφασίσει επιτέλους να δημιουργήσει ή να διεκδικήσει τη δημιουργία αντί να κλαίγεται, ψάχνει εξηγήσεις σε θεωρίες συνωμοσίας και καταφεύγει προς ένα παρελθόν εξωραϊσμένο και απόμακρο. Νομίζει ότι έτσι ταχτοποιεί τους λογαριασμούς του με το μέλλον. Αλλά ο Γιανναράς ήταν σαφής και συντάσσομαι μαζί του: το παρελθόν δεν μπορεί να είναι η ιδεολογική «μπούρκα» που θα καλύψει την ανικανότητά μας να παράγουμε αξίες, υλικές και πολιτισμικές. Με το παρελθόν μας, με την Ιστορία μας, πρέπει να «συνομιλούμε» ισότιμα και με σεβασμό και όχι να το προσκυνούμε με δέος χωρίς να το κατανοούμε.

Κανείς δεν μας το παίρνει. Εκεί είναι η αρχαιότητα και η ιστορία και όσο εμείς εξασφαλίζουμε τα απαραίτητα κονδύλια στην Αρχαιολογική Υπηρεσία και στους ιστορικούς μελετητές, το παρελθόν μας θα προβάλλει και θα ζητάει με τον τρόπο του τα δικά μας επιτεύγματα.

Δηλαδή, εντέλει, πάλι το πρόβλημα είναι εκείνο της ανάπτυξης του τόπου, οικονομικά και πολιτισμικά και όσο δεν ασχολούμαστε με το θέμα αυτό με πρακτικό και ρεαλιστικό τρόπο, τόσο πιο πολύ θα έχουμε ανάγκη την προγονοπληξία. Και η ανάπτυξη, ειδικά η οικονομική, χρειάζεται δουλειά,  μυαλό και συνεργασία. Αυτά τα χαρακτηριστικά της νεώτερης «ελληνικότητας» που τελούν εν υπνώσει, πρέπει όλοι μας και κυρίως οι νέοι να τα ξυπνήσουν.

Το δεύτερο θέμα αφορούσε την επανάσταση και προφανώς το έθεσε μια νέα κοπέλα –τι διάολο, μεσήλικας θα το έθετε; Συζητώντας το θέμα το τι πρόκειται να γίνει, ο Γιανναράς είπε, σωστά και λογικά, πως δεν μπορεί να προβλέψει αλλά και δεν έχει κάποια συγκεκριμένη λύση. Όμως, είπε, πως δεν τίθεται το αίτημα της επανάστασης διότι δεν υπάρχει θεσμική εκπροσώπηση αυτού του αιτήματος.

Μα το θέμα με την επανάσταση είναι ότι πριν συμβεί, πριν ξεσπάσει, δεν έχει καμία θεσμική εκπροσώπηση, ανατρέπει τα πάντα και δεν «συνδιαλέγεται πολιτισμένα» με τους υπάρχοντες θεσμούς.

Βέβαια στην ιστορία μας, οι επαναστάσεις μας (1821, 3^η Σεπτεμβρίου 1843, Κίνημα Γουδί 1909, Κίνημα μετά την Μικρασιατική καταστροφή 1922, κλπ.) είτε κράτησαν λίγα 24ωρα και συμβιβάστηκαν με απλές διορθωτικές βελτιώσεις είτε έσβησαν εντός των εμφυλίων. Ο δε Εμφύλιος (1944-1949) ποτέ δεν χαρακτηρίστηκε «επανάσταση» ίσως από την βαθύτερη επίγνωση των πρωταγωνιστών του ότι δεν επρόκειτο για ανατροπή θεσμών αλλά για άμυνα επιβίωσης των κυνηγημένων αριστερών πολιτών.

Άρα, χωρίς να έχουμε προηγούμενο ριζικών ανατροπών κοινωνικών και πολιτικών θεσμών μας είναι δύσκολο να συλλάβουμε την έννοια «επανάσταση» στο σύγχρονο ελλαδικό και ευρωπαϊκό περιβάλλον και για αυτό ακριβώς όταν υπάρξει η επανάσταση θα έχει ελκτικό αλλά ταυτόχρονα τρομακτικό πρόσωπο και μάλλον δεν θα το καταλάβουμε. Πάντως κανείς δεν μπορεί να την αποκλείσει ως ενδεχόμενο.

Τέλος, δεν μπορώ να μην σχολιάσω την άποψη κάποιου νέου από τους «Διαδρωμίστας» σε σχέση με το προκλητική παρότρυνση να ασχοληθούν –οι «Διαδρωμίστας»- με την πολιτική και κυρίως με την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Η άποψη που εκφράστηκε είναι ότι επειδή τα παιδιά που ενεργοποιούνται στον «Διαδρωμέα» είναι στην φάση που «φτιάχνουν» την προσωπική ή την επαγγελματική τους ζωή, δεν έχουν χρόνο για να ασχοληθούν με την πολιτική σε τοπικό ή σε υπερτοπικό επίπεδο.

Τα άκουσαν οι αρχαίοι ημών πρόγονοι και αναταράχτηκε το χώμα κάτω στο Κάστρο, με αυτή την επίδειξη ιδιώτευσης. Μα ακριβώς, αγαπητοί φίλοι, για να φτιάξετε τη ζωή σας πρέπει να ενεργοποιηθείτε ακόμα πιο πολύ και πολιτικά. Πως μπορεί να «φτιαχτεί» μια ζωή σε ένα καταστρεμμένο οικονομικά, οικολογικά και πολιτισμικά περιβάλλον; Διότι εάν εσείς, οι τριαντάρηδες, δεν μιλήσετε και δεν εργαστείτε για να κυλήσει ο τροχός της Ιστορίας, ποιος περιμένετε να το κάνει; Οι μεσήλικες με τον επαναστατικοφανή όλο ρευματισμούς και «ξέρεις ποιός ήμουν εγώ ρε;» λόγο τους;

Το ερώτημα για τον τρόπο αυτής της ενεργοποίησης είναι που πρέπει να απαντηθεί και πράγματι, έτσι όπως η τράπουλα της πολιτικής είναι σημαδεμένη από τα υπάρχοντα κόμματα δεν είναι εύκολη η απάντηση.

Νομίζω όμως ότι εκδηλώσεις σαν κι αυτή με τον Γιανναρά –που περιμένω να επαναληφθεί με άλλον ομιλητή- αλλά και πιο συγκεκριμένη συζήτηση σε υπαρκτά προβλήματα του Δήμου και των οικισμών μας, νομίζω ότι ίσως δείξει το δρόμο.

Καλή συνέχεια!