Το κουρτινάκι που δεν τραβήχτηκε

Το Απρίλιο του 1945, ένας Γάλλος πολίτης, Εβραίος στο θρήσκευμα, που κατάφερε να επιβιώσει από το στρατόπεδο θανάτου όπου τον είχαν στείλει οι χιτλερικοί, διεκδίκησε το σπίτι του στο οποίο είχε κάνει κατάληψη ένας άλλος, κανονικός Γάλλος. Ο δεύτερος δεν τον άφηνε να μπει μέσα και δεν δεχόταν να φύγει από το σπίτι του άλλου, του Εβραίου. 

Έγινε φασαρία και σύντομα μαζεύτηκε κόσμος, Γάλλοι πολίτες, κι άρχισαν να φωνάζουν. Εκεί στο 4^ο διαμέρισμα του Παρισιού, ακούστηκε πρώτη φορά το σύνθημα «η Γαλλία στους Γάλλους» κι ακούστηκε πριν καλά καλά τελειώσει ο πόλεμος ενάντια στους ναζιστές (που τέλειωσε τον επόμενο μήνα) κι ενάντια σ’ έναν Εβραίο Γάλλο πολίτη.

Πολλά χρόνια μετά, φέτος στις αρχές του Απρίλη, ο Γερμανός Πρόεδρος επισκέφτηκε την χώρα μας και πήγε στα Γιάννενα. Εκεί συνάντησε την  ενενηντάχρονη Εσθήρ Κοέν που είναι μία από τους δύο εν ζωή Εβραίους των Ιωαννίνων, από τους πενήντα περίπου που επέζησαν του Ολοκαυτώματος και επέστρεψαν από το Άουσβιτς. 

Η γιαγιά Κοέν, δεν νομίζω να είχε διαβάσει την ιστορία που σας προανέφερα αλλά με αφορμή την επικείμενη συνάντηση της με τον Γερμανό Πρόεδρο, έδωσε συνέντευξη στην "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ" κι επί λέξει είπε στον δημοσιογράφο τα ακόλουθα:

«Οταν μας έβγαζαν από τα σπίτια μας και μας έσερναν στους δρόμους για να μας πάνε στην Γερμανία, δεν τράβηξε κανένας γείτονας ούτε το κουρτινάκι για να δει τι γίνεται…

. . . Όταν μας ελευθέρωσαν απο το Άουσβιτς, με τα πολλά έφτασα έφτασα στα Γιάννενα και πήγα  κατευθείαν στο σπίτι. Χτύπησα την πόρτα και άνοιξε ένας άγνωστος. "Τι θέλετε", με ρώτησε; "Εδώ είναι το σπίτι μου", του είπα. "Θυμάσαι αν είχε φούρνο το σπίτι;", είπε. "Ναι, βέβαια ψήναμε το ψωμί και ωραίες πίτες", συνέχισα όλο χαρά. "Ε, λοιπόν, εξαφανίσου. Γλίτωσες από τους φούρνους στη Γερμανία, θα σε ψήσω εδώ στον φούρνο του σπιτιού σου", άκουσα με φρίκη να μου λέει»

Κι ήταν τότε η Εσθήρ Κοέν είκοσι χρονών κοπέλα.

Μερικές φορές η ιστορία αποτυπώνει εντελώς ίδια γεγονότα που συνέβησαν σε διαφορετικές χρονικές στιγμές, σε διαφορετικές χώρες με διαφορετικούς ανθρώπους. Μαθαίνοντας τις ανθρώπινες ιστορίες αυτές, ίσως θλιβόμαστε για το πόσο ίδιοι μένουμε ως βιολογικό είδος και πως η Ιστορία τελικά δεν διδάσκει. Αυτός είναι επαρκής λόγος εξήγησης για την αποδοχή που έχει κερδίσει η αττική τραγωδία στην αιωνιότητα καθόσον αποκαλύπτει την σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης. Ίσως επίσης να είναι ισχυρός λόγος για να είναι οι πολιτικοί ηγέτες μας, μικροί και μεγάλοι, πιο συγκρατημένοι και μετριόφρονες. Όπως φαίνεται όμως, η εξουσία ή η προσέγγιση προς αυτή κουφαίνει και τυφλώνει. 

Ανθρώπινα δράματα και δυσάρεστες καταστάσεις που γίνονται δίπλα μας και εμείς κλεινόμαστε στο σπίτι μας και ούτε καν τραβάμε το κουρτινάκι στο παράθυρο για να δούμε τα κτυπήματα της μοίρας ή των τραμπούκων στους γείτονες συμπολίτες μας. Όπως ακριβώς και τότε, στα Ιωάννινα, που κανείς δεν αντέδρασε όταν οι Ναζί μάζευαν τους Εβραίους για να τους στείλουν στα κρεματόρια. Νιώθουμε ασφαλείς που εμάς δεν μας πείραξε κανείς και μπορούμε να συνεχίσουμε έστω και ψιθυριστά την παράθεση θεωριών συνωμοσίας κι άλλων ιδεοληψιών για εκείνους τους συμπολίτες μας που η εξουσία βιάζει, ότι δήθεν «πήγαιναν γυρεύοντας» ή ότι «δεν μπορεί κάτι θα έχουν κάνει για να παθαίνουν αυτά που παθαίνουν».

Μέχρι να σπάσει με μια κλωτσιά η δική μας πόρτα.

Ο δημοσιογράφος συνέχισε την συνέντευξη με την Εσθήρ Κοέν

«Σιωπήσατε πολλά χρόνια, γιατί;», την ρώτησε

«Γιατί φοβόμασταν. Δεν μας αγάπησε κανένας, το καταλαβαίνετε αυτό;», απάντησε εκείνη  δακρύζοντας.

Στην κεντρική πλατεία των Σκοπίων υπάρχει μια χάλκινη επιγραφή με την μορφή της Αλβανής καλόγριας Μητέρας Τερέζας που γεννήθηκε εκεί και πέθανε στην Καλκούτα της Ινδίας. Στην επιγραφή υπάρχουν χαραγμένες και μερικές φράσεις που αποδίδονται στην Μητέρα Τερέζα. Μία είναι και τούτη: Το πιο σκληρό βασανιστήριο για έναν άνθρωπο είναι να ζει με την αίσθηση ότι δεν τον αγαπούν. Και πάλι είμαι σίγουρος ότι η γιαγιά Κοέν ήξερε την φράση αυτή της Αλβανής καλόγριας.

Σαρακοστιανές μέρες που είναι, αναθυμάμαι την αντισημιτική φοβερή, κυριολεκτικά, πρόληψη που ακούγαμε μικροί για τις μέρες αυτές: να μην γυρνάμε μόνοι μας στα χωράφια και σε απόμερα μέρη διότι, λέει, τριγυρνάνε Εβραίοι και πιάνουν τα παιδιά και τούς πίνουν το αίμα σε απόκρυφες σατανοτελετές!  Από αυτή την λαϊκή δοξασία μέχρι τις σημερινές σοβαροφανείς περί σκοτεινής κυριαρχίας των Εβραίων στις αυλές και στα παρασκήνια της παγκόσμιας εξουσίας, δυστυχώς δεν προχωρήσαμε ένα βήμα. 

Η ιστορία με τα γεγονότα στο Παρίσι τον Απρίλιο του 1945 αναφέρεται στο καταπληκτικό βιβλίο του Tony Judt με τίτλο «Η Ευρώπη μετά τον πόλεμο» που έδινε η εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ μαζί με την κυριακάτικη έκδοσή της πριν μερικούς μήνες. Μακάρι να το διαβάσετε. Νομίζω ότι είναι η πιο ενδιαφέρουσα ιστορική καταγραφή για την μεταπολεμική Ευρώπη, ενημερωτική και διαφωτιστική.