Αν και γεννήθηκε στις ΗΠΑ, πριν από 47 χρόνια, ο Χρηστάκης έζησε τα πρώτα έξι χρόνια του βίου του στην Ελλάδα (στην Κρήτη) και μιλάει καλά τα ελληνικά (τα Κρητικά δηλαδή). Τη θέση του στη λίστα τη χρωστά στην τεκμηρίωση της γνωστής θεωρίας του για τον «ιό της ευτυχίας». Την άποψη δηλαδή ότι η ευτυχία, όπως και η δυστυχία, η παχυσαρκία, «μεταδίδεται» από άνθρωπο σε άνθρωπο, περίπου όπως η... γρίπη. Την θεωρία του εκθέτει στο βιβλίο με τίτλο ΅Συνδεδεμένοι” με συγγραφείς τον ίδιο και τον James Fowler και που κυκλοφόρησε πρόσφατα στα Ελληνικά.
«Όταν οι άνθρωποι γύρω μας, τόσο οι φίλοι και οι συγγενείς όσο και οι άνθρωποι που απλά βρίσκονται κοντά μας- όπως οι συνεργάτες και οι γείτονές μας- γίνονται πιο ευτυχείς, γινόμαστε κι εμείς πιο ευτυχείς» λέει ο καθηγητής. Στηρίζει μάλιστα αυτή τη θεωρία του στη μελέτη της συμπεριφοράς περίπου 5.000 ατόμων σε διάστημα μεγαλύτερο της εικοσαετίας. «Όταν δύο στενοί φίλοι ζουν σε απόσταση μικρότερη των δύο χιλιομέτρων μεταξύ τους, και ο ένας γίνει για κάποιον λόγο πιο ευτυχισμένος, οι πιθανότητες να ευτυχήσει και ο φίλος του αυξάνονται κατά 15%» λέει ο κ. Χρηστάκης.
«Ακόμη κι αν αυτός που θα ευτυχήσει είναι φίλος φίλων μας και δεν τον γνωρίζουμε καν προσωπικά, ο αντίκτυπος της ευτυχίας που εκπέμπει αυξάνει και τα δικά μας ποσοστά ευτυχίας: με άλλα λόγια, αρκεί να περιστοιχιστούμε με ευτυχή άτομα για να ευτυχήσουμε και εμείς.»
Η θεωρία του Χρηστάκη βασίζεται στην ύπαρξη μικρών ή μεγάλων δικτύων, του κοινωνικού ιστού και ξεκίνησε σαν ιδέα προς έρευνα και μελέτη προ 15ετίας- όπως εξηγεί ο ίδιος – όταν άρχισε να εργάζεται ως γιατρός σε ανίατους ασθενείς και βίωσε τις επιπτώσεις μεταδοτικότητας που είχε ο πόνος της αρρώστιας, ο φόβος του θανάτου και ο θάνατος στους οικείους τους. Σαν να υπήρχε και ένας ψυχολογικός ιός που μεταδίδονταν σε κοινωνικό επίπεδο.
Ο ιστός αυτός είναι οι φίλοι μας, οι φίλοι των φίλων μας, και οι φίλοι των φίλων τους, όπως και οι συγγενείς μας, οι γείτονες, οι συνάδελφοι, οι γνωστοί μας, και οι συγγενείς, οι γείτονες, οι συνάδελφοί και οι γνωστοί τους. Εμείς και το σύνολο των ανθρώπων σε τρεις βαθμούς απόστασης, που συνθέτουν τον χώρο στον οποίο κινούμαστε με τη σκέψη, τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά μας, είμαστε συνδεδεμένοι σε ένα ιστό που δεν αφήνει κανέναν ανεπηρέαστο μέσα από δαιδάλους περιπλοκότητας, υποστηρίζει ο Χρηστάκης. Και το εξηγεί:
«Αν για παράδειγμα, ο φίλος σου σε μία αμφίδρομη σχέση φιλίας είναι παχύσαρκος έχεις σχεδόν 100% πιθανότητες να πάρεις και εσύ βάρος. Αν η σχέση είναι μονομερής, δηλαδή εσύ θεωρείς ότι ο άλλος είναι φίλος σου αλλά χωρίς αληθινή ανταπόκριση από την άλλη πλευρά, τότε το ποσοστό περιορίζεται στο 50%. Αν ο φίλος του φίλου σου είναι παχύσαρκος τότε οι πιθανότητες επιρροής μειώνονται αλλά υπάρχουν, καθώς αυτός θα επηρεάσει τον φίλο σου και ο φίλος του εσένα. Το ίδιο μπορεί να συμβεί με τους συναδέλφους, τους συγγενείς, τους γείτονες κ.λ.π.»
Το ίδιο επίσης μπορεί να συμβεί και στην περίπτωση διαζυγίου δημιουργώντας τη μεταδοτικότητα ενός «κοινωνικού ντόμινο».
Ζητήματα μεγάλα όπως η παχυσαρκία, το κάπνισμα, η κατανάλωση ποτού, η χρήση ναρκωτικών, αλλά και η ευτυχία, η μοναξιά, η κατάθλιψη, ο αλτρουισμός, το διαζύγιο, η ψήφος και οι ιδέες, όπως τονίζει ο Χρηστάκης, μεταδίδονται μέσα στα κοινωνικά δίκτυα, τροφοδοτούνται και αναπαράγονται με συσχετισμούς μιας πολυπλοκότητας που δεν αντιλαμβανόμαστε συνειδητά. Στην περίπτωση των συναισθημάτων η μεταδοτικότητα είναι πιο άμεση και γρήγορη κυρίως όταν έχει να κάνει με τη σχέση δύο ατόμων στον πρώτο βαθμό απόστασης.
Στην εποχή της τεχνολογίας και του διαδικτύου η επιρροή των άλλων στον κάθε χρήστη είναι δεδομένη αλλά ποτέ δεν μπορεί να αγγίξει την μεταδοτικότητα των διαπροσωπικών σχέσεων της αληθινής ζωής. Οι διαπροσωπικές σχέσεις, το ανθρώπινο κεφάλαιο με τις συνδέσεις του, όπως το χαρακτηρίζει ο Χρηστάκης, μέσα από την κινητικότητα των ιδεών και των δεξιοτήτων προσθέτουν στο σύνολο αξία στη ζωή όλων. Εξάλλου η ανθρώπινη ανάγκη επικοινωνίας είναι αυτή που δημιουργεί τα κοινωνικά δίκτυα, χωρίς να αφήνει δυνατότητες να ξεφύγει κανείς από αυτά καθώς όλοι μας είμαστε μέρος του συνόλου.
Εξάλλου δεν το λέει και η λαϊκή ρήση: Δείξε μου τον φίλο σου να σου πω ποιος είσαι;
Ενδιαφέρουσα είναι και η εμπειρία που αποκόμισαν ερευνητές μιας μικρής πόλης είκοσι χιλιάδων κατοίκων περίπου, στην πολιτεία Πενσυλβάνια των ΗΠΑ στα μέσα της δεκαετίας του ΄60. Η πόλη είναι το Ροζέτο και δημιουργήθηκε από Ιταλούς μετανάστες που έφτασαν εκεί σταδιακά από το 1880 περίπου και κατάγονται όλοι από το χωριό Ροζέτο της Ιταλίας. Για αυτό έδωσαν το όνομα τους και στην νέα τους πόλη. Μάλιστα μέχρι την δεκαετία του ΄50 στους δρόμους του Ροζέτο άκουγες μόνο Ιταλικά.
Οι κάτοικοι του Ροζέτο έγιναν αντικείμενο μελέτης για πολλά χρόνια από γιατρούς και κοινωνιολόγους γιατί ήθελαν να μάθουν –οι επιστήμονες- γιατί στην πόλη αυτή κανείς δεν πάθαινε καρδιακά εμφράγματα και ο μέσος όρος ζωής ήταν ο μεγαλύτερος στις ΗΠΑ. Γκουγκλάρετε για Roseto και θα βρείτε αρκετές πληροφορίες και τεκμηρίωση στο θέμα αυτό.
Ψάχνοντας τους λόγους αυτού του φαινομένου Ροζέτο, οι επιστήμονες απέρριψαν την διατροφή (οι κάτοικοι του Ροζέτο έτρωγαν ότι και οι άλλοι Αμερικανοί και είχαν το ίδιο ποσοστό παχυσαρκίας), την γονιδιακή δομή (στο ιταλικό Ροζέτο οι δείκτες θνησιμότητας παρόλη την Μεσογειακή δίαιτα ήταν χειρότεροι και άλλες παραμέτρους. Δια της εις άτοπον απαγωγής κατέληξαν στον ότι ο καθοριστικός παράγοντας υγείας είναι ο τρόπο που οι κάτοικοι ζούσαν μαζί.
Μεταφέροντας τον αγροτικό τρόπο ζωής της Ιταλίας και τηρώντας τον, έμεναν όλοι μαζί από τους παππούδες (δεν τους στέλνουν στο γηροκομείο!) μέχρι τα εγγόνια στο ίδιο σπίτι. Η δόξα και η επιβεβαίωση της οικογένειας.
Ο καθένας είχε τον ρόλο τους και τον απολάμβανε. Μιλούσαν μεταξύ τους, έκαναν τις δουλειές τους στα χωράφια χαλαρά και γενικά απέδειξαν ότι οι άνθρωποι μπορούν να είναι πιο καλά όταν είναι συντονισμένοι και επικοινωνούν ανοικτά. Δεν ήταν πλούσιοι και ούτε είχαν σημαντικές οικονομικές διακρίσεις μεταξύ τους. Ήταν περίπου ίσοι, όπως και στα χωριά μας.
Ειδυλλιακό; Εξαίρεση που επιβεβαιώνει τον κανόνα ότι η ζωή μας γίνεται κόλαση όσο περνούν τα χρόνια; Ίσως αλλά επιστημονικά τεκμηριωμένο και κυρίως ένα μήνυμα που μαζί με την θεωρία – διαπίστωση του Χρηστάκη μας δείχνει έναν άλλο τρόπο ζωής, συνεργασίας και γιατί όχι Πολιτικής.
Πάντως καθώς ο νέος τρόπος ζωής, ο μοντέρνος, ο επιθετικός της Αμερικάνικης κοινωνίας εισέβαλε στο Ροζέτο μαζί του έφερνε μαζί του και τα στραβά της: ο πρώτος θάνατος από ανακοπή καρδιάς σε άνδρα κάτω των 45 χρόνων συνέβη το 1971. Παρόλα αυτά το επίπεδο ζωής στο Ροζέτο εξακολουθεί να είναι από τα υψηλότερα στις ΗΠΑ.
Ενόψει των νέων Καλλικρατικών ρυθμίσεων και πριν σκεφτούμε το ύψος του μισθού των νέων αρχόντων, αξίζει να σκεφτούμε την σημασία της ανθρώπινης κοινότητας και το πόσο μπορεί να αλλάξει προς το καλύτερο την ζωή μας –ναι, ακόμα και σε αυτές τις δύσκολες ψυχοφθόρες περιστάσεις- και να δούμε με άλλο μάτι τις νέες δομές και τον ρόλο μας σε αυτές.
Δηλαδή νομίζω ότι θα μπορούσαμε να αρχίσουμε να μεταδίδουμε στα δίκτυα που ήδη ανοίκουμε, εκτός απο τον ιό της θετικής σκέψης, τον ιό της πολιτικής ενεργοποίησης: αντί να περιμένουμε να διαλέξουμε τους δημοτικούς άρχοντες που θα τους αναθέσουμε την διοίκηση απο τον κατάλογο που θα παρουσιάσουν οι κομματικοί μηχανισμοί, πρέπει να αποφασίσουμε ότι εμείς θα ασχολούμαστε με τα του Δήμου μας (ασχέτως εκλογής μας) και οι εκπρόσωποι μας θα είναι αυτοί που θα μπορούν να κάνουν πράξη αυτά που εμείς προεκλογικά αλλά και κάθε μέρα θα αποφασίζουμε.
Χαλαρά αλλά ανοικτά και όμορφα!
Στο τόπο μας ή για να είμαι πιο ακριβής στα χωριά μας αυτό είναι το αυτονόητο."Μοιράζομαστε όλη μαζί την χαρά για να μεγαλώσει και επίσης την λύπη για να μικρύνει". Αυτό που ο κ. Χριστάκης σπούδασε για να το καταλάβει εμείς το ζούμε. Το έχουμε βίωμα, ιδιαίτερα παλαιότερα αυτό ήταν πιο έντονο. Δηλαδή πολλές σπουδές για το αυτονόητο...
ΑπάντησηΔιαγραφήΜε εκτίμηση, Νικόλαος Ι. Δημητρίου