Αξίας αγώνας δύσκολος

Αρκετοί είναι εκείνοι που ισχυρίζονται ότι το πρόβλημα της ανάπτυξης της χώρας είναι πρωτίστως θέμα παιδείας. Ο βασικός λόγος για αυτό, από όσα έχω καταλάβει, είναι το γεγονός ότι η παραγωγή και η διαμόρφωση των αξιών της κοινωνίας γίνεται στον χώρο της παιδείας όλων των βαθμίδων, από τον παιδικό σταθμό έως το πανεπιστήμιο. Και η ανάπτυξη, οικονομική και κοινωνική, είναι θέμα αξιών: παλεύεις και δημιουργείς όταν πιστεύεις κι όταν αυτό που πιστεύεις σε κινητοποιεί

Άρα εάν σε κάποιον τομέα θα έπρεπε να διαμορφώνεται σήμερα μια εθνική, λεγόμενη στρατηγική αυτός είναι ο χώρος του σχολείου. Αυτό δεν συμβαίνει και αυτό μου προκαλεί ανησυχία. Δεν είμαι  εκπαιδευτικός αλλά ως γονιός και ως πολίτης δικαιούμαι δια να ομιλώ.

Διαπιστώνω ότι ο χώρος του σχολείου αντιμετωπίζεται ως οποιοσδήποτε άλλος χώρος παραγωγής εργοστάσιο, δημόσια υπηρεσία, βιοτεχνία. Αντιμετωπίζεται έτσι από όλους: κυβέρνηση, καθηγητές και δάσκαλους, καθαρίστριες. Με αποτέλεσμα η απεργία, ή το να μην γίνεται μάθημα, να θεωρείται «όπλο προς την κακή εργοδοσία - κυβέρνηση» αλλά για αυτό το θέμα ήδη έγραψα αλλού.



Στην οικονομική συγκυρία της δημοσιονομικής εκτροπής και των πάση θυσία εγγυήσεων προς εθνικούς πιστωτές, για την Κυβέρνηση, η Παιδεία είναι ακόμα μια πηγή εξόδων και η λέξη «περικοπή» ή «προσαρμογή στα νέα δεδομένα» κυριαρχεί.

Από την άλλη μεριά, καθηγητές δάσκαλοι και κομματικοί υπάλληλοι «ειδικοί» στα περί την Παιδεία, αντιπροτείνουν και επιδιώκουν την σύγκρουση.

Δηλαδή το θέμα είναι μόνο οικονομικό; Εάν «κοπούν» κάποια σχολεία ή δεν γίνουν προσλήψεις των δασκάλων οπότε θα εξοικονομηθούν χρήματα, θα βελτιωθεί άρδην το περιεχόμενο της Παιδείας που είναι η ανάπτυξη αξιών;

Από την άλλη, αν με κάποιο μαγικό τρόπο διπλασιαζόταν και τριπλασιαζόταν οι προϋπολογισμός για την Παιδεία, θα άλλαζε το ποιοτικό περιεχόμενο των διαδικασιών; Μα ποιές είναι οι αξίες που πρέπει να διαμορφώνονται και να διδάσκονται; Εκτός από τις εθνικοφοβικές κραυγές για θέματα ιστορίας και παραδόσεων -που ακόμα και δίκιο να έχουν, με τον αγχώδη τρόπο που διατυπώνονται το χάνουν- ο τρόπος που λειτουργεί το σχολείο, μας αρέσει; Τι βελτιώσεις μπορούν και πρέπει να γίνουν, στο σχολείο της καπιταλιστικής κοινωνίας, για να ωφελούνται τα παιδιά μας;

Νομίζω  ότι κανένας οικονομικός στόχος δεν μπορεί να υποκαταστήσει το θέμα των αξιών κι επειδή ερωτήθηκα σχετικά σε γειτονικό δικτυότοπο, θα προσπαθήσω να διατυπώσω εδώ κάποιες σκέψεις.

Καταρχήν λέγεται συχνά, και εγώ δυστυχώς το ισχυρίστηκα,  ότι η σημερινή κοινωνία έχει «κενό αξιών». Αυτό είναι λάθος και με ανακαλώ στην τάξη! Κάθε κοινωνία σε κάθε ιστορική στιγμή έχει τις αξίες της. Άλλο θέμα -κι εδώ είναι η παγίδα που πιάστηκα- το εάν αυτές οι αξίες κινητοποιούν το παραγωγικό δυναμικό της κοινωνίας, όπως ισχυρίζονται πολλοί, ή δεν συμφωνούν με τις δικές μου.

Οι αξίες λοιπόν που σήμερα νομίζω ότι κυριαρχούν, δεν διαμορφώθηκαν χθες, αλλά είναι αποτέλεσμα μιας πορείας ετών κι αντιστοίχως πολύχρονη θα είναι η προσπάθεια δημιουργίας και εμπέδωσης των νέων αξιών.

Να, σε εμάς ας πούμε, στην χώρα μας, οι αξίες που κυριαρχούν στο μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού νομίζω ότι δεν μπορούν να κινητοποιήσουν τους πολίτες σε αναπτυξιακές πρωτοβουλίες, ακόμα και χωρίς το άγος του Μνημονίου. Και δεν ομιλώ για ριζική αλλαγή του οικονομικού και κοινωνικού συστήματος. Θεωρώ -και δεν είμαι ο μόνος, ευτυχώς- ότι το μοντέλο παραγωγής και διοίκησης που κυριάρχησε και κυριαρχεί στην χώρα μας διαμορφώθηκε με αξίες συνθήματα που εξέπεμψε η εξουσία για δεκαετίες. Το σύστημα εξουσίας φρόντισε στο να εδραιωθούν οι αξίες αυτές ως αντιλήψεις στους πολίτες και ωθούν σε συμπεριφορές και ψυχολογίες που δεν επιτρέπουν το ξεπέρασμα της κρίσης.

Ας αναφέρω μερικές τέτοιες κατεστημένες αξίες.

Η επιδίωξη απόκτησης καταναλωτικών αγαθών -τα περισσότερα των οποίων είναι εισαγόμενα, οδήγησε στην ανάδειξη της κάλπικης επίδειξης και του λάιφ στάιλ όχι μόνο στα σαλόνια των μεσημεριανών τηλεοπτικών εκπομπών αλλά και στις κρεμμυδοφυτείες απ’  όπου απουσιάζουν οι θεατές τους. Το να μην εργάζεται, επίσης, η γυναίκα έτσι όπως εργαζόταν στις δεκαετίες ’60 - ’70 και να μπορεί να βελτιώσει το επίπεδο της ζωής της ήταν στόχος αγώνα για τις αγρότισσες που όμως οδήγησε στην σημερινή κατάσταση, το χωράφι να θεωρείται χώρος εργασίας μόνον για μετανάστες.

Η λατρεία της απασχόλησης στον δημόσιο τομέα (κεντρικές κρατικές υπηρεσίες και επιχειρήσεις) που δεν οφείλεται σε οργανική ανάγκη αλλά σε «επιδίωξη βολέματος» και σε ρουσφέτι είναι μια άλλη κακοδαιμονία. Η προβολή των «κεκτημένων» που σε πολλές περιπτώσεις δεν προήλθαν ως αποτέλεσμα διεκδίκησης αλλά ως «εξαγορά» συνενοχής στις μεγάλες ανομίες της εξουσίας. Σήμερα το σύνθημα που κυριαρχεί στους χώρους αυτούς είναι «να μην αλλάξουμε» αλλά να μείνουμε στα ίδια, μη παραγωγικά πλαίσια και αυτό θεωρείται προοδευτικό!

Η αγάπη για την εργασία, όχι ως οικονομική απολαβή αλλά ως δημιουργία, θεωρείται εκτός του κλίματος. Σε εμάς, οι επιδοτήσεις εξαγόρασαν την αγωνία του αγρότη να παράγει καλό προϊόν και τον «ευνούχισαν» ως προς την ικανότητά του να βελτιώνει την απόδοση των καλλιεργειών του. Αντίστοιχα φαινόμενα καλλιεργήθηκαν σε άλλους παραγωγικούς κλάδους όπου η σύγκρουση εργαζόμενου - εργοδοσίας προκάλεσε σύγχυση και η κακή ποιότητα της εργασίας θεωρήθηκε συμβολή στην ταξική πάλη.

Η χειροτέρευση συνολικά της ποιότητας προϊόντων και υπηρεσιών παρουσιάστηκε, με επίδειξη λαϊκισμού, ως συμβολή στην νίκη της εργατικής ταξης κι επισκίασε άκριτα την ανάγκη για επιβίωση των επιχειρήσεων οπότε ο, δίκαιος κατά τα άλλα, αγώνας των εργαζομένων με το κλείσιμο της επιχείρησης -έχασε το νόημα του. Στο μεταξύ οι ηγέτες ενός κρατικοδίαιτου συνδικαλισμού «βολεύτηκαν» αλλού και οι άνεργοι ούτε καν έχουν όρεξη να ακούν τις αναλύσεις περί των αντιφάσεων της καπιταλιστικής κοινωνίας.

Η αγάπη για την γνώση αντί να προέρχεται από την βαθειά κατανόηση της σημασίας της για βελτίωση των όρων διαβίωσης των κατοίκων, μεταμορφώθηκε στην ρηχή επιδίωξη «να πάρω το χαρτί και να χωθώ κάπου στο δημόσιο». Η αναζήτηση πνευματικών ερεθισμάτων και η κοπιώδης μερικές φορές «συζήτηση» μαζί τους με αξιοπρέπεια και αίσθηση ισοτιμίας θεωρήθηκε ντεμοντέ μπροστά στην τυφλή και κουτή αναπαραγωγή τσιτάτων και εντυπωσιακών θεωριών αμφίβολης προέλευσης και αξιοπιστίας. Η άναρθρη συνθηματολογία και ο θόρυβος ως μέθοδος που αποκρύπτει την ημιμάθεια, θεωρήθηκε πιο προωθημένη πολιτικά από τον συνετό λόγο και την παρουσίαση επιχειρημάτων.

Η αποδοχή της μετριοκρατίας θεωρήθηκε «δημοκρατικό δικαίωμα» ενώ η αξιοκρατία προβλήθηκε ως ελιτισμός. Μπορεί να «βολεύεται» ο μέτριος και να θεωρείται ισότιμος με τον άξιο, αλλά η ισοπέδωση προς τα κάτω δεν είναι ίδιον της δημοκρατίας αλλά της κοινωνίας των «δικών μας παιδιών» του πελατειακού κράτους που ασμένως ανταποκρίνεται στο «δίκαιο» αίτημα-παράπονο: «να βολευτώ, ρε παιδί μου, στο δημόσιο κι εγώ» με κάθε τρόπο και συμβιβασμό.

Η τάση για υποκατάσταση της αγάπης προς την πατρίδα που είναι αποτέλεσμα της γνώσης της ιστορίας με ισορροπία και ψυχραιμία, από τον απελπισμένο εθνικισμό και την καλλιέργεια του αισθήματος του αιωνίως αδικημένου μικρού κι ανάδελφου έθνους.

Θα μπορούσα να συνεχίσω έτσι αλλά θεωρώ ότι ο δικός σας λόγος μετράει πιο πολύ και τον επιθυμώ.

Εκείνο που έχω αντιληφθεί είναι ότι τις αξίες που ισχυριζόμαστε ότι διακονούμε ο καθείς με τον τρόπο του, τις διαμορφώνουμε και βοηθάμε για το ρίζωμα τους στο σώμα της κοινωνίας, με την πρακτική μας στάση κι εμείς, ο καθένας μας.

Το ότι μερικές φορές το αποτέλεσμα είναι το αντίθετο από αυτό που διακηρύσσουμε είναι άλλο θέμα για το οποίο θα αναφερθώ στο επόμενο κείμενο.