Απεργίες κι εξουσίες

Θα εκφράσω κάποιες σκέψεις μου για τους αγώνες των εργαζομένων. Θέματα γνωστά και συνηθισμένα, και με τον κίνδυνο να γίνω βαρετός και κάποιο φίλοι, που με έχουν πεφιλημένο και με θεωρούν περισπούδαστο θα ξαναγράψουν ίσως πως κομίζω γκιώνη στο Ερημόκαστρο. Τολμώ να το κάνω όμως και μακάρι να αυξηθεί έστω και κατά έναν ο πληθυσμός των γκιώνηδων. Η άνοιξη μπήκε, κούκος δεν ακούστηκε ακόμα οπότε και ο γκιώνης καλός είναι. 

Η κοινωνία των ανθρώπων είναι οργανωμένη για να μπορεί να είναι αποτελεσματική. Έχει κανόνες και συμβάσεις που θέτουν περιορισμούς στις συμπεριφορές των μελών της κάθε κοινωνίας. Κάθε μεμονωμένο μέλος της αλλά και κάθε ομάδες από πολίτες –επαγγελματική, πολιτισμική, χωροταξική- σιωπηλά, ένεκα προφορικής παράδοσης  ή και γραπτής διαταγής και κανονισμού δρα, σύμφωνα με τις συμβάσεις αυτές. Αλλά και οι άλλοι περιμένουν από εκείνον να φερθεί σύμφωνα με τους νόμους και τους κανόνες της πολιτείας.

Όταν όμως κάποιος δεν συμφωνεί, δηλώνει την διαφωνία του και προβάλλει ως αίτημα την αλλαγή της σύμβασης. Οι κοινωνίες προβλέπουν διαδικασίες για την αλλαγή των συμβάσεων. Αλλά όταν τα όργανα της επίσημης πολιτείας με την σειρά τους δεν αποδέχονται την αλλαγή που προτείνεται –πράγμα πολύ συνηθισμένο- τότε ο πολίτης αντιδρά και για να είναι πιο αποτελεσματικός οργανώνεται σε ομάδες «αντιφρονούντων» και επιδιώκει να αλλάξει το καθεστώς για το συγκεκριμένο θέμα ή –πιο δύσκολο όμως αυτό- και την πολιτική εξουσία της χώρας συνολικά.

Από το Σύνταγμα της χώρας μέχρι και τον πιο ασήμαντο κανονισμό, το πνεύμα των νομοθετημάτων έχει τον «αέρα» της οικονομικής εξουσίας που επηρεάζει και τις άλλες μορφές εξουσίας που είναι: η Νομοθετική (Βουλή), η Δικαστική, η των Πληροφοριών (ΜΜΕ ή Μέσα Προπαγάνδας), η Τοπική (Δήμοι), η Συνδικαλιστική, η Ακαδημαϊκή.

Στο πολιτικό μας σύστημα, η Κυβέρνηση είναι η πιο φανερή (και κορυφαία) μορφή εξουσίας ενώ μορφή οικονομικής εξουσίας είναι οι επιχειρηματίες.

Οι σχέσεις στην τριάδα «εργαζόμενος – επιχειρηματίας – κρατικοί θεσμοί» δεν είναι στατικές και δεδομένες αλλά μεταβάλλονται καθημερινά. Όλα τα μέρη πιέζουν για το ιδιαίτερο συμφέρον τους με μεγαλύτερη ή μικρότερη πίεση κάθε φορά. Η κατάσταση ισορροπίας, έστω και προσωρινή, που επιτυγχάνεται, αντανακλάται στο νομικό πλαίσιο που διαμορφώνεται κάθε φορά και για αυτό οι οργανωμένες αντιδράσεις των εργαζομένων πριν την ψήφιση κάποιου νόμου προς την Βουλή αλλά και τους βουλευτές τους, έχουν σημασία.

Εάν η δυσφορία των εργαζομένων για ενέργειες των επιχειρηματιών που τους βλάπτουν και που απορρέουν από σχετικές αποφάσεις της κυβέρνησης, είναι τόσο έντονες και μπορούν να διατηρηθούν μέχρι τις πολιτικές εκλογές και να μεταφραστούν σε ψήφο διαμαρτυρίας, τότε είναι ενδεχόμενο να υπάρξει πολιτική αλλαγή.

Πρόσφατα με το κυνηγητό των «τζαμπατζήδων» στα διόδια της Εθνικής, αναπτύχθηκε μια συζήτηση για την ανάγκη να τηρούνται επιτέλους οι νόμοι και στην παρέα στο καφενείο όλοι σκάσαμε στο γέλιο. Διότι σε όλο τον κόσμο η παράβαση των νόμων, χαρακτηρίζει κυρίως την εξουσία. Μάλιστα όσο πιο οικονομικά ισχυρή είναι η χώρα τόσο πιο ψηλά βρίσκεται ο παραβαίνων. Στα ψηλά στρώματα γίνεται το πάρτι ενώ στη πλέμπα, στο πόπολο φτάνουν τα ψιλά και τα αναξιοπρεπή. Όσο πιο αδύναμη είναι η χώρα -η περίπτωση της Ελλάδας είναι εδώ- τόσο πιο «δημοκρατική» είναι η παράβαση των νόμων. Στις άλλες χώρες, στις ΗΠΑ, μπορεί να μπει κάποιος Μέιντοφ φυλακή. Στην Ελλάδα, ακόμα κι αν οι ενδείξεις και οι αποδείξεις προς τούτο είναι συντριπτικές, η «διακριτικότητα» και η αλληλεγγύη των εξουσιών εξοντώνει την λογική και η ατιμωρησία των παρανομησάντων είναι προκλητική αλλά βέβαιη. Οι πολίτες ξέρουν ότι «το ψάρι βρωμάει από το κεφάλι» κι όμως, επιδεικνύουν αξιοθαύμαστη αντοχή στην δυσωδία.

Παρόλο όμως που το θεσμικό πλαίσιο -ας το παραδεχτώ αντικειμενικά και για χάρη της συζήτησης- το παραβαίνουν όλες οι πλευρές (της Κυβέρνησης μη αποκλειόμενης), η λίθος του αναθέματος της κοινωνικής αταξίας και απειθαρχίας πίπτει από του κήνσορες των ΜΜΕ, στους εργαζόμενους και τους απλούς πολίτες: Ο επιχειρηματίας που ρυπαίνει έως μολύνσεως «κάνει λάθος» (έστω και κατ’ εξακολούθηση)  ενώ ο εργαζόμενος που απεργεί και παρακωλύει την συγκοινωνία είναι «αλήτης (έστω κι άν έχει δίκιο που διαμαρτύρεται) και «τραμπούκος».

Στο μεταξυ,  στο τρίγωνο «εργαζόμενος-επιχειρηματίας-κράτος», δημιουργούνται διάφορες συλλογικότητες (σωματεία, επιχειρηματικές ενώσεις, πολιτικά κόμματα, σύλλογοι πολιτών) και παίζεται ένα παιχνίδι με αξιοσημείωτη πολυπλοκότητα. Η έννοια «παιχνίδι» εδώ δεν υποτιμά την σφοδρότητα των συγκρούσεων και είναι πλησιέστερη στην έννοια του «παιγνίου» στρατηγικής όπως το σκάκι.

Η κάθε ομάδα, θέλει να κερδίσει τα περισσότερα σε κάθε συγκυρία και στην προσπάθεια της αυτή συνάπτει συμμαχίες και κάνει συμφωνίες και συμβιβασμούς με άλλες ομάδες. Το ζητούμενο τελικά είναι η κεντρική εξουσία που εκτελεστικό όργανό της είναι η Κυβέρνηση της χώρας, διότι εντέλει από αυτή όλα, θετικά κι αρνητικά, ξεκινούν.

Για να φτάσει μια ομάδα πολιτών να θέσει θέμα και να διεκδικήσει την εξουσία, πρέπει προηγουμένως να διαμορφώσει κλίμα δυσαρέσκειας αρχικά, και στην συνέχεια ανυπακοής, στους υπάρχοντες θεσμούς. Αυτή είναι η ξεκάθαρη πολιτική του ΚΚΕ για παράδειγμα και εκφράζεται με το σύνθημα του περί γενικής ανυπακοής. Είναι άλλο θέμα αν η ανυπακοή μεταφράζεται αυτόματα σε πολιτική υποστήριξη προς το συγκεκριμένο κόμμα.

Ιδιαίτερο στάδιο ανυπακοής είναι η απεργία των εργαζομένων και δεν εμφανίζεται μόνο στην εποχή μας. Στις μέρες μας γίνονται με το παραμικρό απεργίες, λες και δεν υπάρχουν άλλοι τρόποι για να διατυπώσει κανείς την διαφωνία του. Από τα χρόνια της Λυσιστράτης, όποιος δεν συμφωνούσε με την εξουσία, απεργούσε, δηλαδή απείχε από την εκτέλεση των καθηκόντων του. Η απεργία ήταν πάντα κάτι πολύ σοβαρό και για αυτό ήταν η ύστατη μορφή αντίθεσης στην εξουσία. Μάλιστα, στα χρόνια του Μεσοπολέμου, το σύνθημα της «Γενικής Απεργίας», όπου όλοι απεργούν, ήταν ουσιαστικά σύνθημα κατάληψης της εξουσίας. Διότι σήμαινε ότι η αμφισβήτηση προς το σύστημα έχει διαποτίσει τόσο βαθειά όλους τους κοινωνικούς χώρους που η πολιτική εξουσία εμφανώς δεν έχει την γενική, λαϊκή αποδοχή οπότε πρέπει να φύγει.

Στις μέρες μας, παρόλη την εξέλιξη σε όλους τους τομείς, θαρρεί κανείς πως στις μορφές πάλης έχει χαθεί η φαντασία: πορεία-απεργία, είναι η λύση. Στην Αθήνα το 2010 έγιναν τρείς πορείες κάθε δύο ημέρες και αντί να καταρρεύσει η κυβέρνηση, έμειναν να γκρινιάζουν οι καταστηματάρχες όχι διότι απεργούν οι υπάλληλοί τους αλλά διότι δεν πατάνε πελάτες. Τώρα, όταν η ΓΣΕΕ και η ΑΔΕΔΥ κηρύσσουν «Γενική Απεργία» κάποιοι μαζεύονται στο Πεδίο Άρεως στην Αθήνα, γίνεται μια κάποια διαδήλωση και σε λίγο οι δρόμοι παραδίδονται και πάλι στην κυκλοφορία των οχημάτων. Άλλοι καιροί άλλα ήθη!

Ας γυρίσουμε στα πιο μικρά, τα καθημερινά, κι ας αφήσουμε τις μεγάλες εξεγέρσεις στην Ιστορία.

Στο οικονομικό σύστημα μας λοιπόν, ο εργοδότης επιχειρηματίας (οικονομική εξουσία) προσλαμβάνει τον εργαζόμενο στην εταιρεία του και του ζητά να επιτελέσει συγκεκριμένο έργο από το οποίο εκείνος, ο εργοδότης, έχει όφελος. Η σχέση εργαζόμενου-εργοδότη περιέχει δικαιώματα και υποχρεώσεις για τους δύο που προσδιορίζονται από σωρεία νόμων και κανονισμών (εργατικό δίκαιο).

Ο επιχειρηματίας από την μεριά του, είναι υποχρεωμένος να τηρεί τις συμφωνίες που κάνει με προμηθευτές και πελάτες (άλλους επιχειρηματίες) (που περιγράφονται από το εμπορικό δίκαιο) και να φροντίζει να λειτουργεί η επιχείρησή του σύμφωνα με τους περιορισμούς που θέτει η πολιτεία για το περιβάλλον.

Όταν υπάρχουν διαφωνίες ανάμεσα στα διάφορα μέρη που προαναφέρθηκαν, τότε ο αδικημένος προσφεύγει στο αντίστοιχο όργανο απονομής της δικαιοσύνης. Αλλά επειδή το όλο νομοθετικό πλαίσιο είναι φτιαγμένο έτσι ώστε να ωφελούνται οι «κολώνες» της κοινωνίας μας (επιχειρήσεις), το τελικό αποτέλεσμα δεν είναι πάντα «υπέρ του αδυνάτου» κι ας έχει τον Λυσία μαζί του.

Και τότε αρχίζουν τα δύσκολα. Οι εργαζόμενοι δεν πειθαρχούν στους θεσμούς και επιλέγουν να απεργήσουν, να μην εργαστούν δηλαδή. Σκέφτονται ότι ο επιχειρηματίας περιμένει το αποτέλεσμα της εργασίας τους (προϊόν ή υπηρεσία) για να το πουλήσει και να έχει από τα έσοδα το δικό του κέρδος. Οπότε αν δεν δουλέψουν, δεν θα υπάρχει προϊόν προς πώληση, δεν θα υπάρξουν κέρδη κι επειδή το αφεντικό καίγεται για τα κέρδη (περισσότερο από ότι οι εργαζόμενοι για τους μισθούς τους) είναι πιο πιθανό να υποχωρήσει και να κερδίσουν.

Οι εργαζόμενοι ακόμα, ξέρουν ότι οι άλλοι επιχειρηματίες-πελάτες του αφεντικού τους, θα του γκρινιάξουν που δεν ανταποκρίνεται στις υποχρεώσεις του (διότι, το είπαμε, έχει και το αφεντικό υποχρεώσεις προς τους πελάτες του) και μπορεί να ζητήσουν αποζημίωση, πριν τον παρατήσουν τελείως (οπότε η ζημιά θα είναι μόνιμη) και βρουν άλλο προμηθευτή που έχει πιο πειθαρχημένους εργαζόμενους.

Ο επιχειρηματίας από την άλλη κάνει τους δικούς του υπολογισμούς που καταλήγουν στο συμπέρασμα: αν τους δώσω ότι μου ζητάνε τώρα, τότε αύριο θα μου τα πάρουν όλα. Έτσι κι αυτός μουλαρώνει και δεν συζητά μαζί τους.

Κι έτσι παίζεται ένα περίεργο παιχνίδι και το θέμα είναι ποιος θα «σπάσει» πρώτος. Το ότι το «παιχνίδι» αυτό συχνά έχει μια αμοιβαίως καταστροφική εξέλιξη όταν κλείνει η επιχείρηση και οι άνεργοι πληθαίνουν, δεν το συνειδητοποιεί κανείς εγκαίρως αλλά αρκετά αργότερα, όταν γίνονται εκπομπές στα σκοτεινά, παρατημένα εργοστάσια. Τότε είναι δύσκολο να βρεις και το ποιός έχασε πιο πολλά. Το σίγουρο είναι ότι όλοι έχασαν.

Η ιστορία του εργατικού κινήματος στα τελευταία τριακόσια (300) χρόνια είναι τέτοιοι αγώνες. Αρκετοί επιτυχημένοι, σχετικά γρήγορα, διότι το αφεντικό δεν ήθελε να χάσει και προτίμησε τον συμβιβασμό. Οι περισσότεροι αγώνες όμως, ήταν χαμένοι ως προς το άμεσο αίτημα και με πολλά ανθρώπινα θύματα από την άσκηση εργοδοτική ή κρατικής βίας.

Κι όμως μακροπρόθεσμα οι «ήττες» εκείνες των εργαζομένων, έγιναν «μαγιά» για κατακτήσεις σε χρόνο μέλλοντα στο οικονομικό, πολιτικό και κοινωνικό πεδίο. Άρα το ότι κανένας αγώνας δεν πάει χαμένος είναι καταρχήν σωστό αλλά δεν αρκεί. Πρέπει κάθε αγώνας να αξιολογείται και η εμπειρία να πλουτίζει την πολιτική σκέψη των εργαζομένων. Το αν ο αγώνας γίνεται με βέλτιστη απόδοση και αποτελεσματικότητα αν κι έχει μεγάλο ενδιαφέρον, αυτό δυστυχώς δεν το συζητάμε. Ούτε βεβαίως γίνεται και ο σχετικός απολογισμός.

Συνεχίζουμε να πορευόμαστε σκαλωμένοι σε μύθους και αντιλήψεις και μόνο ο γιαλός -το βεβαιώνουμε όλοι ομοφώνως- είναι μονίμως στραβός.


Για την περίπτωση όπου εργοδότης είναι το κράτος θα μιλήσω στο επόμενο κείμενο.