Πνεύματα εξέγερσης πέριξ του Πολυτεχνείου και οι σαμάνοι της εξουσίας

Οι ψυχές των ανθρώπων που πεθαίνουν, γίνονται πνεύματα και συνεχίζουν να ζουν στον χώρο όπου συνέβη το μοιραίο και απώλεσαν δηλαδή το σώμα τους. Στην λαϊκή μας παράδοση, τα γεφύρια, τα πηγάδια, τα ρέματα, τα μέρη δηλαδή όπου χάθηκαν άνθρωποι από ατύχημα ή από φόνου, έχουν κρατήσει τις ψυχές των θυμάτων και τις νύχτες, με την βοήθεια του ανέμου, ακούει ο περαστικός ταξιδευτής φωνές, οιμωγές, και κραυγές και βιάζεται να τρέξει μακριά αλαφιασμένος, αν δεν ξέρει το ειδικό για την κάθε περίπτωση ξόρκι.

Στην περιοχή του Πολυτεχνείου, στην Αθήνα, τέτοιες ημέρες του Νοέμβρη, υπερίπτανται τα πνεύματα των θυμάτων της εξέγερσης εκείνης της νύχτας του 1973. Εκείνη την νύχτα, με τον αλήστου μνήμης Ντερτιλή -ακόμα φυλακισμένο αμετανόητο στον Κορυδαλλό- να γυρνά λυσσασμένος έξω από την πύλη με το περίστροφο στο χέρι ουρλιάζοντας, τους μπάτσους να κτυπάνε με τα γκλομπς, τους ελεύθερους σκοπευτές να ρίχνουν στον σωρό από τις γύρω ταράτσες, και τους συμπαραστάτες των καταληψιών να έχουν πάρει αποστάσεις. Εκείνη την νύχτα, που μόνο αλλόφρονες νέοι μεθυσμένοι απο την ατμόσφαιρα που οι ίδιοι είχαν δημιουργήσει πίσω από τα κάγκελα και πωρωμένοι φαντάροι κυκλοφορούσαν και μπουκάριζαν στο προαύλιο και στα αμφιθέατρα που είχαν γίνει νοσοκομεία κι όλοι οι άλλοι, οι ‘σώφρονες νομοταγείς πολίτες’, άκουγαν, από τα ραδιόφωνα στα σπίτια τους, την εκπομπή και τις ανατριχιαστικές φωνές των εκφωνητών. 

Χωρίς να το έχουν καταλάβει, εκείνη την νύχτα παρακολουθούσαν το πρώτο ριάλιτι, που κάθε χρόνο τώρα το ξαναπαίζουν στην τηλεόραση, αλλά κανείς δεν τους ζήτησε, ευτυχώς, να ψηφίσουν για την απόσυρση τόσων ‘παικτών’.

Η εξέγερση του Πολυτεχνείου δεν έριξε την Χούντα. Από καθαρά πρακτική πολιτική άποψη, δεν έκανε τίποτα. Ήταν μια αυθόρμητη εξέγερση που έσβησε κι εκτονώθηκε αφού εξέλειπε το υποκείμενο, ο λαός και η ηγεσία, που όλα τα απεργάζεται επί τούτου. Κι όμως μπόλιασε τις νεανικές ψυχές έκτοτε και συνεχίσει να τις ερεθίζει με τον πόθο για κάτι άλλο, κάτι πιο ουσιαστικό από το ανιαρό και ανούσιο κορδόνι που ζώνει τις ζωές τους, και τους πνίγει.

Η απομυθοποίηση της εξέγερσης που βλέπω πως κάθε χρόνο ενισχύεται, άρχισε από την πρώτη κιόλας στιγμή που ξεκίνησαν να μαζεύονται οι φοιτητές στο Πολυτεχνείο, όχι από το‘επίσημο καθεστώς’ και την συνέντευξη του Μαστοράκη, αλλά από εκείνους, τους ‘δικούς μας’, που δεν την κατάλαβαν και που αφού δεν την έλεγχαν, την θεώρησαν προβοκάτσια εκ προοιμίου, χωρίς να ψάξουν να μάθουν το πως και το τι. Γιατί, με την λογική τους, δεν γίνεται εξέγερση χωρίς σχέδιο και οργανωμένη πρωτοπορία. Αρα, αφού αυτοί δεν ξεκίνησαν τα γεγονότα, τόσο το χειρότερο για αυτά: προβοκάτσια χίλιες φορές!

Κι αυτό το βλέπουμε σήμερα, σε κάθε αυθόρμητη νεανική κυρίως διεκδίκηση που ξεκινάει χωρίς οργάνωση, έτσι από τσαντίλα και απόγνωση κι ένα 'γαμώτο'. Τα κομματικά επιτελεία, συνέρχονται εκτάκτως και αναλύουν την κατάσταση και προσπαθούν να καταλάβουν τι διάολο γίνεται. Και τις πιο πολλές φορές, δεν τους βγαίνει νόημα, διότι η ζωή ξεπερνά την θεωρία. Τότε, η όλη συζήτηση γίνεται με ένταση, για το αν όλα αυτά είναι εξέγερση ή ‘γεγονότα’, ή νεανική διαμαρτυρία.

Στο μεταξύ, οι μανάδες δαγκώνουν τα χείλη και τα κινητά ανάβουν στα χέρια τους και όλοι ξέρουν ότι κάπου το κακό θα συμβεί. Μερικές χρονιές μάλιστα, βγαίνει ένας Μινώταυρος και κατασπαράζει σάρκες εφηβικές με το όνομα ενός Καλτεζά, ενός Αλέξανδρου, έτσι για να σφίγγουν οι κώλοι και να ηρεμούν οι ανώριμες απαιτήσεις για την αναμόρφωση της κοινωνίας που διατυπώθηκε με το σφρίγος μιας αφελούς νεότητας τότε και σήμερα και πάντα, και μένει αίτημα ανεκπλήρωτο ανά τους αιώνες να τροφοδοτεί την ουτοπία.

Διότι η φαντασία δεν πρέπει να βρεθεί στην εξουσία αλλά να εργάζεται για να μαστουρώνει τα μυαλά των τηλεθεατών με την διαφήμιση και για αυτό ‘. . . ας κάνουμε τώρα ένα διάλειμμα για διαφημίσεις, κι επανερχόμαστε’. Ευτυχώς που ο εκσυγχρονισμός καθυστέρησε μερικά χρόνια γιατί θα το ακούγαμε εκείνο το βράδυ του Νοέμβρη 1973 και θα ξενερώναμε.

Το Πολυτεχνείο, ως εκπαιδευτικό ίδρυμα, έχει μετακομίσει. Έχει πάει στην Πανεπιστημιούπολη, στου Ζωγράφου αλλά το πνεύμα της εξέγερσης προκαλεί εκκενώσεις στην περιοχή από Πατησίων μέχρι πλατεία Εξαρχείων και στα γύρω στενά. Στο γνωστό κτίριο Τοσίτσα, στην Πατησίων, έχει μείνει μόνον η Αρχιτεκτονική Σχολή. Ο χώρος αξιοποιείται ως καταφύγιο, δίκην πανεπιστημιακού ασύλου, από τους νεαρούς αντιεξουσιαστές στα παιχνίδια τους με τους αστυνομικούς.

Λίγο πιο εκεί, πίσω από το Μουσείο επί της οδού Τοσίτσα, δίπλα στους πάνοπλούς φρουρούς του νυν Υπουργείου Πολιτισμού, σωριάζονται οι νέοι ναρκομανείς, σύμβολα μιας κοινωνίας σε απόγνωση και κρίση και απόδειξη μιας κρατικής εξουσίας που όταν δεν σακατεύει τους νέους με ρόπαλα και χημικά πληρωμένα από τους γονείς τους, για το καλό τους, τους σκοτώνει με ουσίες κάθε λογής, για το καλό της.

Στο κτίριο λοιπόν που σήμερα η Κυβέρνηση διαμορφώνει τον πολιτισμό μας, τότε, στα χρόνια της Χούντας, ήταν η έδρα της υποδιεύθυνσης Ασφαλείας Αθηνών. Εκεί βασανίστηκαν πολλοί και εκεί γράφτηκαν τα τραγούδια του Αντρέα (Λεντάκη) από τον Θεοδωράκη. Το κτίριο αυτό το αγόρασε το ΚΚΕ  από το κράτος στα μέσα της δεκαετίας του ’80 και το ξαναπούλησε μετά, επί κυβέρνησης Μητσοτάκη το 1992, με ένα καλό κέρδος. Α, βέβαια διότι το πνεύμα του κέρδους καιροφυλακτεί πάντα και είναι πιο προσγειωμένο από εκείνο της εξέγερσης

Και ιδού οι προβολείς από το τανκς εκείνης τις βραδιάς, μετασχηματίστηκαν λίγα χρόνια μετά, σε προβολείς συγκεντρώσεων σε πλατείες και η λάμψη έλουσε τους νεαρούς αστέρες του αντιδικτατορικού αγώνα. Οι προχουντικοί πολιτικοί είχαν γεράσει και η Μεταπολίτευση έψαχνε τα πουλέν της. Όλοι τούτοι, φερέλπιδες νέοι ενός νέου πολιτικού γαλαξία, στελέχωσαν τους κομματικούς μηχανισμούς και τις επιτελικές θέσεις στις επιχειρήσεις. Πήραν δραστήρια μέρος και δημιούργησαν το σημερινό χάλι σε όλους τους τομείς της ζωής μας. Δύσκολα θα βρεθεί μέρος της δημόσιας και ιδιωτικής ζωής που δεν διαβρώθηκε από το κακοφορμισμένο πνεύμα μιας εξέγερσης που ευτελίστηκε σε μια χωρίς όρια κατάπτωσης συμβατικότητα.

Δεν είναι οι μαύροι μικροπωλητές τσαντών, οι πωλητές ξηρών καρπών, σημαιών και κόκκινων γαρυφάλλων που μαζεύονται κάθε επέτειο της 17ης Νοέμβρη έξω από την πύλη του Πολυτεχνείου, αυτοί που αμαυρώνουν το νόημα του. Αυτοί απλώς αποκρύπτουν το μεγάλο ξεπούλημα των ονείρων και των στόχων της νεότητας ενός ολόκληρου λαού, που αφέθηκε στην εύκολη ευμάρεια της μαγκιάς των χρόνων της Αλλαγής, τότε που το ΠΑΣΟΚ πήρε την Εξουσία και ο Λαός αφέθηκε στην ηθική απορρύθμιση.

Για έναν μεσήλικα σαν κι εμένα, ο χρόνος αποκτά μεγαλύτερη πυκνότητα. Κάνει τα κόκκαλα να πονάνε και την σκέψη να τρίζει. Ο χρόνος άσπρισε τα μαύρα μαλλιά του Ανδρουλάκη, λιγόστεψε τα κατσαρά του Λαλιώτη, εξαφάνισε τις τρίχες του Τζουμάκα, γέμισε ζάρες τον λαιμό της Δαμανάκη, προκαλεί χάος στο μυαλό του Αλαβάνου. Μπορεί το πολιτικό βιογραφικό τους να αναφέρει μόνο την συμμετοχή ‘στην εξέγερση του Πολυτεχνείου’ αλλά αυτό είναι αρκετό για να τους σεβόμαστε.

Όχι, ‘τα στερνά δε τιμούν τα πρώτα’ πάντα. Η μετέπειτα πολιτική τους πορεία, δεν μπορεί να εξαφανίσει την παρουσία τους  στις μέρες της εξέγερσης και των μετέπειτα αγώνων τους για τα πολιτικά δικαιώματα όλων μας. Η ενεργή συμμετοχή τους στους αγώνες δεν περιορίζεται μόνον σε εκείνους ως προσωπα. Ανήκει σε όλους μας και κυρίως ανήκει στους νέους που ψάχνουν για πρότυπα.

Όσο καταστροφικός υπήρξε ο ρόλος όλων αυτών, ως στελεχών που διαχειρίστηκαν θέσεις εξουσίας κομματικές και κρατικές, και στένεψαν έως εξαφανίσεως το όραμα της εξέγερσης του Νοέμβρη, ακόμα πιο επιζήμια είναι η ασυνείδητη πολλές φορές, και με παράπονο, προσπάθεια μηδενισμού και απονέκρωσης της μνήμης του Πολυτεχνείου.

Μάταιος κόπος. Όσο κι αν προσπάθησαν πολλοί να το εξαργυρώσουν, το πνεύμα της εξέγερσης του Νοέμβρη, επιμένει να είναι παρόν σε κάθε νέα νεανική κυρίως εξέγερση.