Θεωρία και πράξη της αγροτικής οικονομίας εν Ερημοκάστρω

Καταρχήν θέλω να πω ότι οι σκέψεις που γράφω εδώ και μοιράζομαι μαζί σας δεν είναι κατευθύνσεις για εγγυημένη επιτυχή δράση αλλά ιδέες για συζήτηση. Δεν πιστεύω να πιστεύετε ότι ξέρω τι πρέπει να κάνω για να λύσω το οικονομικό πρόβλημα. Αν το ήξερα θα το έκανα και δεν θα έγραφα τώρα όλα τούτα. Νομίζω ότι δεν υπάρχουν έτοιμες και σίγουρες λύσεις και αυτό θα φανεί και στην συνέχεια. Αλλά θέλω να πιστεύω ότι αν αρχίσουμε να συζητάμε, χωρίς προαπαιτούμενα και προκαταλήψεις, με ειλικρίνεια και θετική επιδίωξη να υλοποιήσουμε αλλαγές στην ζωή μας, τότε όλα θα γίνουν καλύτερα για όλους μας.

Σε κάθε κατάσταση για να σχεδιάσεις την κατάλληλη κίνηση και να ωφεληθείς πρέπει να εξετάσεις επισταμένως και να κατανοήσεις τις αντικειμενικές  και τις υποκειμενικές προϋποθέσεις. Μάθημα πρώτο φιλοσοφίας και πολιτικής οικονομίας. Ας προσπαθήσουμε να τα κάνουμε πράξη στην αγροτική οικονομία του απλού Ερημοκαστραίου αγρότη.


Προσοχή! όχι για λογαριασμού κάποιου πολιτικού κόμματος. Κάθε ανάλυση έχει σκοπό κάποιο συγκεκριμένο υποκείμενο και μόνο. Τα ίδια αντικειμενικά στοιχεία, διαφορετικοί οργανισμοί και πολίτες, τα βλέπουν και τα ερμηνεύουν διαφορετικά διότι είναι διαφορετικά τα συμφέροντα.

Διαφορετικά αξιολογούν τα ίδια στοιχεία τα πολιτικά κόμματα και χαράσσουν την τακτική τους. Ας μην επεκταθώ στο τι πραγματικά κάνουν τώρα τα πολιτικά κόμματα που έχουμε, που χαμπάρι δεν έχουν πάρει για το τι συμβαίνει στα χωριά μας. Και αυτά που λένε, είναι όσα έχουν καταλάβει επιπόλαια. Θυμίζουν μαθητές που έμαθαν παπαγαλία το μάθημα και "μπλοκάρουν" όταν ο δάσκαλος τους κάνει με άλλον τρόπο την ίδια ερώτηση. Έτσι και δικοί μας οι πολιτικοί αντιπρόσωποι, λένε ότι "στηρίζουν τον δίκαιο αγώνα μας" και ότι "κατανοούν τα δίκαια αιτήματα μας" αλλά όταν τους ρωτάνε για τα αιτήματά μας λένε "παρλαπίπες" και γενικολογίες, διότι δεν έχουν καταλάβει τίποτα.

Μιλώ για εμάς, τους αγρότες τώρα.

• Αντικειμενικές συνθήκες λοιπόν για τον αγρότη που διαθέτει δικά του πενήντα στρέμματα ποτιστικό χωράφι και νοικιάζει κι άλλα τριάντα, είναι το τοπικό κλίμα και το μικρόκλιμα της περιοχής, η γονιμότητα της γης, η διάταξη των χωραφιών (ενιαία επιφάνεια ή διάσπαρτα), η ποσότητα και η ποιότητα του νερού για ύδρευση, οι τεχνολογικές εξελίξεις, σε σχέση με σπόρους και μεθόδους καλλιέργειας,  το οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον στην περιοχή και στην χώρα, η διαθέσιμη εργατική δύναμη (Αλβανοί, Πακιστανοί) και το κόστος της, το αγοραστικό ενδιαφέρον των καταναλωτών και η δραστηριότητα των εμπόρων, η πιστωτική πολιτική της Τράπεζας, οι κανονισμοί του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης, οι κυβερνητικές αποφάσεις για επενδύσεις και ενισχύσεις, κ.α. Κάθε τι δηλαδή που υφίσταται ανεξαρτήτως των προθέσεων και των διαθέσεών του.
• Υποκειμενικές συνθήκες είναι η ίδιος ο αγρότης, η φυσική και πνευματική του υγεία, οι οικονομικές του δυνατότητες, οι σχέσεις του με τα μέλη της οικογένειάς του, οι ειδικές γνώσεις του για την δουλειά και γενικά όσο εξαρτώνται κυρίως από αυτόν τον ίδιο. Προφανώς το πιο σημαντικό είναι το ηθικό του και οι προσδοκίες του.

Και οι δύο κατηγορίες συνθηκών της αγροτικής παραγωγής δεν είναι στατικές, Μεταβάλλονται συνεχώς και αδιαλείπτως άλλοτε συνειδητά και άλλοτε επιβάλλονται από τις εξουσίες. Άλλοτε για καλό και άλλοτε, που είναι το πιο συνηθισμένο, για κακό.

Και οι δύο κατηγορίες μπορούν να βελτιωθούν και το πως θα το πω σε επόμενα σημειώματα εφόσον υπάρχει ενδιαφέρον.

Συχνά εμείς -αναφέρθηκε σχετικά κάποιος φίλος, σε σχόλιο στο προηγούμενο κείμενο- προβάλλουμε τις καιρικές συνθήκες ως βασικό, δύσκολο εμπόδιο στη δουλειά μας, αλλά δεν είμαστε οι μόνοι. Σκεφτείτε τις βιομηχανίες παγωτού, τα ξενοδοχεία, τους μπετατζήδες. Παρομοίως προβάλλουμε τις αρρώστιες των φυτών και ζώων αλλά και πάλι δεν είμαστε μοναδικοί. Πολλοί επαγγελματίες παθαίνουν απρόβλεπτες αβαρίες και ζημιές. Το πρόβλημα είναι, κατά πόσο όλα αυτά έχουν εκτιμηθεί και λογικώς και εγκαίρως όταν συμβούν, αποτιμώνται και αποζημιώνονται. Νομίζω ότι τα τελευταία χρόνια έχει σημειωθεί πρόοδος στο θέμα αυτό αλλά η εγρήγορση πάντα χρειάζεται.

Φαίνεται λοιπόν, ότι οι αντικειμενικές λεγόμενες συνθήκες επιβάλλονται στον μεμονωμένο αγρότη κι ότι αυτός είναι εντελώς αδύναμος κι ανίσχυρος οπότε καλό είναι να αποδεχτεί το όποιο αποτέλεσμα.

Αυτή είναι η κατάσταση σήμερα και μόνο μερικοί από εμάς καταφέρνουν να ξεχωρίσουν οικονομικά περιστασιακά κυρίως από την πιο σκληρή δουλειά τους ή από "κωλοφαρδία". Όσοι από εμάς είχαν "βύσμα" και πήραν δάνεια, και είχαν ιδιαίτερη (πολιτική;) υποστήριξη, αυτό κράτησε για λίγο και σήμερα είναι πίσω στο γνώριμο μίζερο χρεωμένο κόσμο τους.

Διότι η προσωπικότητα του καθενός είναι ο αποφασιστικός παράγοντας δημιουργίας και επιτυχίας και όχι η έξωθεν βοήθεια.

Ο στόχος λοιπόν του αγρότη, είναι κάθε χρόνο, να σχεδιάσει με τέτοιο τρόπο τις καλλιέργειες στον χώρο (σε ποιο μέρος του αγρού θα φυτέψει, τι θα φυτέψει) και στον χρόνο (πότε θα φυτέψει και πότε θα συλλέξει) έτσι ώστε να έχει το βέλτιστο οικονομικό αποτέλεσμα (το οποίο αποτέλεσμα εξαρτάται από την τιμή του προϊόντος του τότε, στο μέλλον, όταν θα βγει στην αγορά να το πουλήσει). Αφήνω απέξω τις επιδοτήσεις που έτσι κι αλλιώς τελειώνουν σε δύο χρόνια.

Ο τρόπος που ο αγρότης πρέπει να λύσει το πρόβλημα αυτό δεν βασίζεται στο πως θα έπρεπε να είναι η ζωή του γενικά και αφηρημένα αλλά στο πως είναι τώρα. Με τα συγκεκριμένα δεδομένα, με τις συγκεκριμένες συνθήκες που επικρατούν στην αγορά, πρέπει να ρυθμίσει την πορεία του. Η διεκδίκηση καλύτερων συνθηκών είναι ευπρόσδεκτη αλλά δεν πρέπει να μας απομακρύνει από το πρακτικό στόχο της επιβίωσης και προφανώς δεν μπορούμε να στηριζόμαστε μονίμως στα αποτελέμστα των κινητοποιήσεων.

Σε κάθε φάση αυτής της πορείας, από την πρώτη σπορά μέχρι και την στιγμή της πώλησης της παραγωγής, ο αγρότης πρέπει να διαχειριστεί πληροφορίες που δεν υπάρχουν εκ των προτέρων. Στον συνηθισμένο κουρασμένο αγρότη η όλη διαδικασία έχει μπει στον αυτόματο πιλότο της συνήθειας και των ακουσμάτων που έχει στο καφενείο.



Τον παλιό καλό καιρό, οι παππούδες μας ζούσαν πιο κοντά στην φύση. Οι ρυθμοί ήταν πιο αργοί και οι απαιτήσεις τους πιο λίγες. Μπορούσαν να αφουγκράζονταν καλύτερα τα βογγητά της. Τώρα, το κενό αυτό που εν μέρει καλύπτει η επιστημονική γνώση, εμείς οι σύγχρονοι αγρότες, το έχουμε εκχωρήσει σε εκείνους που παράγουν τα επιστημονικά και τεχνικά αγαθά οπότε και μας κατευθύνουν χωρίς δυνατότητες παρέμβασης από μέρους μας.

Διότι η επιστήμη στην πραγματικότητα, προσπαθεί να μειώσει το χάος στις φυσικές πληροφορίες με την έρευνα και τις καινοτομίες: θέλω το κρεμμύδι μου να αντέχει σε ελάχιστο νερό (γιατί φέτος μπορεί να μην βρέξει). Η εταιρεία μελετάει το αίτημα αυτό και σου παρουσιάζει έναν τέτοιο σπόρο που μπορεί να είναι ακριβότερος αλλά σου εξασφαλίζει πλεονεκτήματα που θέλεις και τον αγοράζεις. Το εάν όμως αυτός ο κρεμμυδόσπορος έχει άλλες παρενέργειες κανείς δεν μπορεί να σου το πει με βεβαιότητα αλλά αυτό είναι άλλη ιστορία.

Αυτό για παράδειγμα έγινε και με την αντικατάσταση του ντόπιου σπόρου από τα "ξενικά": ήθελε ο καταναλωτής πιο γλυκό κρεμμύδι, να "καίει" λιγότερο και να παράγεται ευκολότερα σε μεγάλες ποσότητες για τα σουβλατζίδικα. Κι εδώ όμως εμείς οι παραγωγοί είμαστε έξω από τις πληροφορίες της αγοράς. Οι έμποροι και οι εταιρείες, είναι πιο κοντά στα κέντρα κατανάλωσης, τις μετέφεραν καταλλήλως κι όλοι μαζί διαμόρφωσαν "ερήμην μας" το νέο σκηνικό κρεμμυδοπαραγωγής με το παραδοσιακό "κοκκάρι" να περνά στο περιθώριο. Το αν το ντόπιο κρεμμύδι είχε άλλα θετικά (πιο ανθεκτικό, πιο "πικάντικο") δεν το προβάλλαμε και δεν το αξιοποιήσαμε.

Εδώ έρχεται η Πρόταση με την τυποποίηση και την ονομασία προέλευσης ("επωνυμοποίηση" είναι ο όρος που χρησιμοποίησε αλλά δεν νομίζω ότι είναι δόκιμος) και πράγματι αυτή είναι η λύση. Δύσκολη αλλά όχι ακατόρθωτη. Στα κρασιά πάντως,  κάποιοι από τους δικούς μας οινοποιούς, κινούνται με επιτυχία προς την κατεύθυνση αυτή.

Όμως η δημιουργία επώνυμου τυποποιημένου προϊόντος,  θα απαιτήσει χρόνο και προσπάθεια από τις οργανωμένες οντότητες του Δήμου (Συνεταιρισμός, Τοπικά Συμβούλιο) διότι η προβολή ενός τοπικού προϊόντος και η εμπορική του επιβεβαίωση είναι θέμα όλης της περιοχής. Απαιτεί μια πολιτισμική μεταβολή που είναι μάλλον μακροχρόνια και που άπτεται και θεμάτων όπως η αισθητική αναβάθμιση των οικισμών, η προβολή του πολιτιστικού δυναμικού της περιοχής (ιστορία, μυθολογία, θρύλοι, ήθη κι έθιμα). Στο πλαίσιο αυτό, πρέπει να γίνει κατανοητό, ότι η μόνιμη πολιτιστική δραστικότητα δεν είναι πέταμα χρημάτων αλλά επένδυση οικονομικής ανάπτυξης κι έτσι πρέπει οργανωμένα να την δει η νέα Δημοτική εξουσία στους δύσκολους καιρούς που περνάμε και που θα διατηρηθούν, μάλλον, για κάποια χρόνια ακόμα.

Είμαι διστακτικός ως προς την "οργανωμένη" παρακίνηση, που κάνει η Πρόταση, με Ομάδες Παραγωγών και τέτοια. Είμαι υπέρ της ενεργής υποστήριξης κάθε πρωτοβουλίας συντοπίτη μας. Ειδικά είμαι υπέρ του πνεύματος "καλής παρέας" κι αν έχω κάτι να προτείνω στους νέους είναι να κάνουν επιχειρηματικές μονάδες που τους αρέσουν και τους "δένουν" με την παρέα τους και όχι μόνο για να βγάλουν λεφτά. Αυτά θα έρθουν ως επιβράβευση της σκληρής δουλειάς και του πάθους να είναι τέλειοι. Διότι το πάθος δημιουργίας και το μεράκι για την εξυπηρέτηση του πελάτη είναι που φέρνει αξία στην επιχείρηση και αυτό η αγορά (οι εν δυνάμει πελάτες) τα εντοπίζει και το εκτιμά.

Πίσω λοιπόν, στην περίοδο που ακόμα σκέφτεται τι θα καλλιεργήσει ο αγρότης. Φεύγοντας από το καφενείο ο αγρότης, ο κάθε ξεχωριστός αγρότης, με ότι άκουσε εκεί, έχει αποφασίσει τι θα πράξει. Και το κάνει. Κινείται μεμονωμένα και ατομικά να συλλέξει τις πληροφορίες που του χρειάζονται για να επιλέξει τα υλικά και τις μεθόδους που του χρειάζονται. Ο ατομικός αυτό τρόπος εργασίας είναι χαρακτηριστικός του τρόπου ζωής μας. Δεν γίνεται να τον αλλάξουμε ή να έχουμε απαίτηση από τους αγρότες να αλλάξουν. Έτσι αισθάνονται ελεύθεροι και νοικοκυραίοι και καλά κάνουν. Το γεγονός αυτό είναι αντικειμενικό και ως τέτοιο πρέπει να το λάβουμε υπόψη στις όποιες προτάσεις μας.

Υπάρχουν όμως πλευρές της ατομικής παραγωγικής μας δραστηριότητας που έχουν κοινά σημεία και που μπορούν να αξιοποιούνται από όλους. Προφανώς όμως λόγω διαφορετικής προσωπικότητας και ιδιοσυγκρασίας δεν θα ωφεληθούν όλοι το ίδιο. Η τιμή του πετρελαίου, η τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος, είναι τέτοιες περιπτώσεις και για αυτό συχνά στις αγροτικές διεκδικήσεις αυτά είναι από τα βασικά αιτήματα. Για να σκεφτούμε όμως πόσα άλλα μπορούν να ενταχθούν στη ίδια κατηγορία: τα λάστιχα και τα λιπαντικά των τρακτέρ, τα λιπάσματα, οι σωλήνες άρδευσης, κλπ., κλπ.

Αν, λέω, αν μπορούσαμε να μαζέψουμε την πληροφορία για το πόσα και τι τύπου λάστιχα χρειαζόμαστε στην χρονιά που έρχεται, γιατί να μην παζαρέψουμε με τους τοπικούς εμπόρους (ένα είδος μειοδοτικού διαγωνισμού) καλύτερες τιμές για όλους μας και όποιος θέλει, όταν θέλει, ας πάει να αλλάξει. Η διαδικασία αυτή δεν χρειάζεται προσωπικό, δεν έχει κόστος. Μπορεί άνετα να την κάνει ένας άνθρωπος. Τι χρειάζεται; Την διάθεση για συνεργασία και την εμπιστοσύνη.

Κι εδώ ερχόμαστε στο μεγάλο πρόβλημα. Στην κοινωνία μας δεν υπάρχει πλέον εμπιστοσύνη σε ανθρώπους. Όμως πρέπει να κτίσουμε την εμπιστοσύνη και πάλι. Θα μας πάρει χρόνο αλλά πρέπει. Αυτόν που θα ορίσουμε να μαζέψει τα στοιχεία για τα λάστιχα θεωρούμε ότι θα μας πουλήσει και θα διαπραγματευτεί το "κάτι τι" του για πάρτη του. Κι αν όλα αυτά γίνουν στο καφενείο; Μια Κυριακή, μετά την εκκλησία, ανοικτά και ξάστερα;

Πρέπει να σκεφτούμε τρόπους εύκολους και πρακτικούς, χωρίς την δημιουργία πολυπρόσωπων οργανισμών με διαδικασίες και κόστος.  Κι εδώ, οι Τοπικές εξουσίες μπορούν να έχουν επίσης ρόλο.

Πιστεύω ότι ο Συνεταιρισμός πάντως έχει τον πρώτο λόγο σε όλα αυτά, διότι εκ προοιμίου είναι η ουσία της αποστολής του. Όσο δύσκαμπτος κι αν είναι, όσο "αποψιλωμένος", μπορεί να εξελιχθεί σε αρωγό του αγρότη σε εκείνα τα θέματα που έχουν κοινή βάση αλλά αυτά, τα περί Συνεταιρισμού, σε επόμενο κείμενο.


Η σημερινή φωτογραφία,  φόρος τιμής στις μανάδες μας, αφιερώνεται στον Ανώνυμο με τις φεμινιστικές ευαισθησίες του προηγούμενου κειμένου.