Εικόνα μου είσαι Συνεταιρισμέ μου, αλλά βοήθα με, να μη μας λυπάμαι!

Από τα σχολικά χρόνια προβάλλεται σε όλους μας το αγαθό της συλλογικής εργασίας, της συνεργασίας. Από τα Αμπελάκια των χρόνων της Οθωμανικής κυριαρχίας μέχρι τις σημερινές Ενώσεις Συνεταιρισμών και την ΠΑΣΕΓΕΣ έχει περάσει πολύς καιρός και οι αλλαγές είναι τεράστιες.

Η δημιουργία των Αγροτικών Συνεταιρισμών, άνοιξε τον δρόμο για την αντιγραφή τους από άλλους επαγγελματίες και έτσι βλέπουμε σήμερα τους Συνεταιρισμούς Υδραυλικών, Ηλεκτρολόγων, Καταναλωτών, κ.α.. Το γεωργικό συνεταιριστικό κίνημα στην εποχή του, κυρίως στην δύσκολη μεταπολεμική περίοδο, δημιουργήθηκε από τα πιο προοδευτικά μυαλά αγροτών της εποχής. Είναι ιστορία με τραγικές πλευρές το πως έφτασαν οι Συνεταιρισμοί να καρκινοβατούν σήμερα και να έχουν συσσωρευμένες ζημιές.

Για πολλούς, η καταστροφική αυτή πορεία, ήταν αποτέλεσμα μελετημένων μεθοδεύσεων επιχειρηματικών και κυβερνητικών κύκλων. Ίσως. Αλλά αυτό δεν ήταν αναμενόμενο; Τι περιμέναμε, ότι θα μας έραιναν με τριαντάφυλλα, ειδικά οι πολιτικοί του συγκεκριμένου κράτος που δεν νοιάζεται για εμάς αλλά μόνο για τις ψήφους των αγροτικών περιοχών;

Άρα, έχουμε κι εμείς τις ευθύνες μας. Χάσαμε χρόνο και σπαταλήσαμε χρήμα αλλά δεν χάσαμε ακόμα το μέλλον.


Ο Συνεταιρισμός, ενώ θεωρητικά ήταν και είναι λαμπρή ιδέα και θα μπορούσε να "βάλει πλάτη" στις δυσκολίες μας, χρησιμοποιήθηκε χωρίς επιχειρηματικότητα, περισσότερο ως ιδεολογικό εργαλείο αλλαγής επί το προοδευτικότερο των αντιλήψεων των αγροτών και όχι ως οικονομική μονάδα με σκοπό το κέρδος των μελών του. Οι πολιτικές διαφορές των κομμάτων μεταφέρθηκαν αυτούσιες στον Συνεταιρισμό κι έτσι εμφανίστηκαν "κομματικά" ψηφοδέλτια και αντίστοιχες συγκρούσεις στις αρχιαιρεσίες.

Επιλέγαμε κυρίως τον ομοϊδεάτη και όχι τον ικανό συνεταίρο που θα διοικούσε αποτελεσματικά τον Συνεταιρισμό.

Κι έτσι στα δευτερογενή (Ενώσεις Συνεταιρισμών) και τριτογενή (ΠΑΣΕΓΕΣ) σώματα, πάντα κυριαρχούσαν οι άνθρωποι της "καταστάσεως", των κυβερνητικών κομμάτων,  για να τακτοποιήσουν πολιτικές οφειλές και όχι να κατοχυρώσουν τα οικονομικά μας συμφέροντα. Ως αποτέλεσμα όλων αυτών, είναι η θλιβερή εικόνα που παρουσιάζουν σήμερα οι πάλαι ποτέ σφύζουσες απο ζωή αποθήκες κι εγκαταστάσεις των Συνεταιρισμών και μια -πολύ κακώς- ηθική και πολιτική καταδίκη της εθελοντικής συνεργατικής ιδεολογίας: "βράε, αν δεν υπάρχει αφεντικό που να κάνει κουμάντο, τίποτα δεν γίνεται". Το "βράε" απο το αρβανίτικο "σκότωσέ το", δηλαδή "άσε να πάνε" και "τι να μιλάμε τώρα!", εκφράσεις απελπισίας και όχι απλή απώλεια του σίγμα απο το "βράσε", που θα μπορούσε να είναι το ίδιο αλλά πολύ ηπιότερο.

Μα ποιός το είπε ότι η συλλογική επαγγελματική δράση πρέπει να είναι ανοργάνωτη μάζωξη ανεύθυνων και ανεπαρκών ανθρώπων; Ο καθρέπτης μας, κύριοι συντοπίτες μου αγρότες!

Σε τοπικό επίπεδο επίσης, όπου ο έλεγχος των μελών ήταν πιο άμεσος, η ιδεοληψία ότι η επιχειρηματικότητα είναι κάτι κακό και ότι μόνο η αγωνιστικότητα των μελών του Συνεταιρισμού θα προασπίσει το συμφέρον των μελών του, οδήγησε στην  αποψίλωση των αναπτυξιακών δυνατοτήτων που είχε εκείνο τον καιρό: να αναπτύξει το εμπόριο λιπασμάτων, υλικών, συστημάτων, εξοπλισμού, φυτοφαρμάκων, σπόρων. Δεν έκανε τίποτα από όλα αυτά διότι με διάφορες προφάσεις, σταματούσε στην πρώτη ευκαιρία.

Όταν εδώ έπρεπε να εκδηλωθεί η αγωνιστικότητα μας, εκείνη προτίμησε να πάει για μπακαλιαράκια στην πλατεία Βάθη, όπου μαζευτήκαμε ουκ ολίγες φορές σε συλλαλητήρια στο τότε Υπουργείο Γεωργίας.

Σε μια κρίση γενναιοδωρίας, "εν χορώ", αποφασίσαμε να εκχωρήσουμε - δωρίσουμε την τέως αποθήκη μας, κοντά στο γήπεδο, στο Δήμο. Μέχρι να γίνει το Διοικητήριο, χάθηκε η Διοίκηση και τώρα απολαμβάνουν το γιαπί αέρηδες, νυχτερίδες κι αράχνες. Μακάρι να το πάρουμε πίσω. Με την πικρή γνώση που αποκτήσαμε κάτι καλύτερο θα το κάνουμε!

Αποστολή του Συνεταιρισμού θα ήταν ο έλεγχος του κόστους για τους παραγωγούς - μέλη του και ίσως και η καλύτερη προώθηση των προϊόντων τους. Αλλά φευ, τίποτα δεν έγινε.  Σήμερα, η ύπαρξη τόσων καταστημάτων με γεωργικά εφόδια στο χωριό αλλά και στην περιοχή, είναι απόδειξη και δείγμα της ανεπάρκειας και της στενοκεφαλιάς μας. Ίσως και η απειρία μας να έπαιξε κάποιο ρόλο σε αυτό αλλά τίποτα δεν είναι επαρκής δικαιολογία. 

Σε άλλες χώρες οι Συνεταιρισμοί εξελίχθηκαν σε οικονομική δύναμη όπως για παράδειγμα η εταιρεία Φρήσλαντ (που παράγει τα γάλατα ΝΟΥΝΟΥ). Τι παραπάνω είχαν οι Ολλανδοί και το κατάφεραν;
Να σας πω: συστηματική και μεθοδική δουλειά πολλών ετών επιδιώκοντας ένα κοινό όραμα για κερδοφόρα υπέρ των μελών τους επιδίωξη. Και όλα αυτά αγνοώντας το εκεί κράτος.

Βέβαια στις χώρες αυτές η αυτοπειθαρχία των μελών ενός Συνεταιρισμού και ο συντονισμός τους είναι αποτέλεσμα κυρίως της παιδείας και δεν έγινε κατορθωτή αυτόματα, σε ένα ή δύο χρόνια. Αλλά, εμάς τι μας εμποδίζει να το προσπαθήσουμε; Είναι πιο πολλά αυτά που θα χάσουμε περιμένοντας από αυτά που θα κερδίσουμε προσπαθώντας και διεκδικώντας μερίδιο στην αξία μέσω της τυποποίησης και της πιστοποιημένης παραγωγής.

Μπερδέψαμε τα μπούτια μας και τα μυαλά μας. Θελήσαμε να κάνουμε τον Συνεταιρισμό όργανο συνδικαλιστικής δραστηριότητας κι όταν είδαμε ότι δεν γίνεται κάναμε τους Αγροτικούς Συλλόγους κι αφιερώσαμε εκεί πολλή περισσότερη ενέργεια από ότι στον Συνεταιρισμό. Αλλά βλέπετε, πάντα εύκολη ήταν μια δικαιολογία: οι Συνεταιρισμοί είναι όργανα της Αγροτικής τράπεζας για την υποδούλωση των αγροτών και άλλες τέτοιες επιπολαιότητες, λες και δεν υπήρχαν ανάμεσα μας αγρότες που δεν είχαν καμία σχέση με την τράπεζα. Εν πάση περιπτώσει ποτέ δεν παρουσιάστηκαν στοιχεία και τεκμήρια αυτής της "μεθόδευσης".

Φαντασιωνόμαστε μια σοσιαλιστική κοινωνία με κολχόζ και σοβχόζ και παραβλέπαμε τις δυνατότητες που είχαμε πρακτικά να κερδίσουμε κάτι σήμερα. Σαν να πιστεύαμε ότι αν πετύχει ο Συνεταιρισμός και εξελιχθεί σε οικονομική δύναμη και γίνει αρωγός στους αγρότες, τότε κάτι στραβό θα συμβεί στο ιδεολογικό μοντέλο που είχαμε στο μυαλό μας. Δεν μας περνούσε από το μυαλό ότι μπορεί το δικό μας ιδεολογικό μοντέλο των "σοβχοζκολχοζ" να είναι λάθος και ακατάλληλο για τα δικά μας δεδομένα.

Ακόμα και σήμερα πιστεύω ότι πολλοί που θα διαβάσουν τις γραμμές αυτές θα τις απορρίψουν με βδελυγμία χαρακτηρίζοντάς της ως θεωρητική μαλακία, για την οποία δεν αξίζει να προσπαθήσεις να γίνει πραγματικότητα.

"Όταν όμως ζεις χωρίς όνειρα, χωρίς όραμα ανάπτυξης, τότε δεν ζεις". Δεν είναι δικό μου αλλά του κ. Βασίλη Μαρκεζίνη στην πρόσφατη ενδιαφέρουσα ομιλία του στην Αθήνα. Κι εγώ μας προτείνω να ζήσουμε!

Διότι υπήρξαν και υπάρχουν Συνεταιρισμοί που εξελίχθηκαν και πηγαίνουν σήμερα οικονομικά πολύ καλά. Και δεν είναι λόγω του μεγάλου μεγέθους τους μόνο ή των μεγάλων σε όγκο παραγωγών τους ή της μεγάλης έκτασης του κλήρου των μελών τους. Γίνανε μεγάλοι λόγω της σωφροσύνης κάποιων από τα μέλη τους που μπορεί να μην είχαν ειδικές γνώσεις αλλά είχαν την στοιχειώδη αυτογνωσία να ζητήσουν βοήθεια από επιστήμονες. Κι εμάς η Ένωση είχε τόσες επιτυχείς δραστηριότητες στο παρελθόν και τώρα ξεπουλιέται σιγά-σιγά και μαραζώνει και ξέρουμε καλά ποιά μυαλά την διεύθυναν όλα αυτά τα χρόνια.

Η ισχύς των Συνεταιρισμών είναι ότι μπορούν να αξιοποιούν τα κοινά στοιχεία των μελών τους και δεν απαιτούν την ισοπέδωσή τους προς τα κάτω: ο εργατικός, ο νοικοκύρης, αυτός που είναι μερακλής με τα χωράφια και τις παραγωγές του, θα ωφεληθεί περισσότερο από τον Συνεταιρισμό. Αντί όμως να προκαλεί το  φθόνο και την καταδίκη από τους "λαϊκούς αγωνιστές και μέντορες" της ισοπέδωσης, θα πρέπει να προβάλλεται και να είναι πρότυπο και για τους υπόλοιπους. Αυτό απαιτεί μια στροφή στο μυαλό μας από εδώ και μπρός: εκείνον που ξεχωρίζει πρέπει να τον ζηλεύουμε και να τον αντιγράφουμε και όχι να κάνουμε ένεκα φθόνου "βουντού" και να επιθυμούμε την καταστροφή του. Η πολιτισμική αυτή αλλαγή που θα γίνει σταδιακά θα είναι και ο βέλτιστος τρόπος για να αξιοποιήσουμε εκείνους από τους συντοπίτες μας που ξεχωρίσουν. Να μάθουμε πρέπει από αυτούς πως θα γίνουμε καλύτεροι για την οικογένειά μας και την κοινωνία μας.

Ιδεοληπτικά κάτι που μας μπέρδεψε, νομίζω ότι ήταν και είναι η αντιμετώπιση των αγροτών ως σκληρά εργαζόμενων μεν, με κάποια περιουσία δε, οπότε "στρατηγικά",  έπρεπε να ακολουθούν τις προτεραιότητες της "εργατικής πρωτοπορίας". Ο όρος "μικρομεσαία αγροτιά" σήμερα μας χαρακτηρίζει και έτσι μαζί με τους "μικρομεσαίους" βιοτέχνες μπήκαμε κι εμείς στον πολιτικό σχεδιασμό για μια διεκδίκηση που ποτέ δεν ασχολήθηκε ουσιαστικά με τις ανάγκες μας και που κατέληγε στο τέλος διαπραγμάτευση - ζητιανιά.

Ποτέ κανείς μας δεν πίστεψε ότι μπορεί να γίνει κάτι διαφορετικό. Θεωρήθηκε παντοδύναμη η επίσημη Ευρωπαϊκή πολιτική που η αντίστοιχη ντόπια κρατική υπαλληλία υλοποιούσε και όλοι φροντίσαμε να πάρουμε όσο το δυνατόν πιο πολλά (ψευδής δηλώσεις παραγωγής) με ένα τίμημα που τώρα αρχίζουμε να το συνειδητοποιούμε.

Ο αντίλογος στην κρατική αγροτική πολιτική που ήταν ένας κακοχωνεμένος εκσυγχρονισμός της παραγωγικής βάσης της γεωργίας, ήταν ο υγιής δυναμικός συνεταιρισμός και όχι η λεκτική καταδίκη των μεσαζόντων που όλοι τους πολεμούσαν και τους κατατρόπωναν στις ένδοξες "μάχες της Λαχαναγοράς" κι αυτοί έβγαιναν πάντα πιο δυνατοί. Ποτέ δεν άκουσα κάποια εξήγηση για αυτή την ικανότητα των εμπόρων που όλοι τους κυνηγάνε αλλά αυτοί πάντα παρόντες "μας ρουφάνε το αίμα" ενώ η αλήθεια είναι ότι παρέχουν υπηρεσίες διανομής των προϊόντων μας που έχουν κόστος και προφανώς επιδιώκουν το κέρδος τους. Κι αν θυμάστε, σε προηγούμενο κείμενο, είχα πει ότι το γεγονός ότι η αξία μεταναστεύει από το χωράφι προς το μαγαζί, το σημείο τελικής κατανάλωσης, είναι αντικειμενικό γεγονός που οι δικοί μας έμποροι, ορθώς το εκμεταλλεύονται.

Είναι τόσο δύσκολο να παραδεχτούμε την μεγάλη και διαρκώς αυξανόμενη σημασία της διανομής των προϊόντων; Κερδίσουμε τίποτα με το να καταγελούμε το κέρδος ως δαιμονικό αντί να το επιδιώκουμε. Κι εμείς, ο καθένας μας ως αγρότης, θέλουμε να κερδίσουμε πιο πολλά αλλά εμείς δεν μπορούσαμε να το πετύχουμε διότι δεν καταφέραμε ποτέ να κάνουμε κοστολόγηση της παραγωγής μας και ούτε είχαμε δεν είχαμε διαπραγματευτική ισχύ. Μείναμε μόνοι και μοναχικοί εύκολη "τροφή" για τους εμπόρους που αξιοποιούσαν τον ελάχιστο επαγγελματικό ανταγωνισμό που υπήρχε μεταξύ μας. Διότι ο καθένας μας, ως ανεξάρτητος παραγωγός, έχει φυσιολογική άποψη υπεροχής για το άτομο του και κάπου βλέπει τους άλλους ως "ανταγωνιστές". Εντός ορίων αυτό είναι ανεκτό. Όχι όμως και να φθονούμε τους συντοπίτες μας εκείνους που τους βλέπαμε να τα καταφέρνουν καλύτερα ως έμποροι παρά ως παραγωγοί! Πιο καλά είναι να μάθουμε από εκείνους, όχι για να τους αντιγράψουμε αλλά για να τους ξεπεράσουμε.

Σε σχόλιο που είχα κάνει σε γειτονικό δικτυόχωρο, για το λεγόμενο Παρατηρητήριο Τιμών που με τυμπανοκρουσίες ανήγγειλε η κυβέρνηση, είχα συμφωνήσει για το ότι κάτι τέτοιο δεν θα έχει αποτελέσματα. Αν όμως ο Συνεταιρισμός λειτουργούσε ολοκληρωμένα και αποτελεσματικά δεν θα είχαμε διαθέσιμα όλα τα στοιχεία για την εξέλιξη των τιμών όλων εκείνων των υλικών που επηρεάζουν καταθλιπτικά το κόστος παραγωγής μας;  Η εμπορία των υλικών αυτών έχει ξεφύγει από τα χέρια μας κι έχει περάσει στα χέρια ανεξάρτητων επιχειρηματιών που με την σειρά τους έχουν γίνει μέρος της αλυσίδας διανομής της μεγάλης ιδιωτικής εταιρείας. Είναι οι εταιρείες που ελέγχουν όλο το κύκλωμα διανομής των υλικών τους και όχι ο πελάτης τους, εμείς δηλαδή.

Ο Συνεταιρισμός, αν δεν μπορεί να εξελιχθεί σε αποδοτική οικονομική μονάδα,  μπορεί όμως να παίξει σημαντικό ρόλο στην συλλογή και διακίνηση πληροφοριών που μας αφορούν. Τα παραδείγματα αντίστοιχων οργανισμών άλλων επαγγελματικών κατηγοριών νομίζω ότι δείχνουν έναν δρόμο.

Είχα ερωτηθεί για το τι προτείνω. Η πρότασή μου είναι να παρακολουθούμε εμείς και όχι η Κυβέρνηση τις τιμές των υλικών αυτών και να μιλάμε με επιχειρήματα. Έστω και χωρίς Συνεταιρισμό - έμπορο και διανομέα, μπορούμε να έχουμε τις πληροφορίες αυτές και να μιλάμε και να απαιτούμε με επιχειρήματα. Κρίσιμη, στην κατεύθυνση αυτή, θα είναι η υποστήριξη από τις τοπικές εξουσίες με ανθρώπινο δυναμικό για τέτοιες εργασίες αλλά και η συνεργασία με επιστήμονες, με τμήματα των Πανεπιστημίων και των ΤΕΙ. Για κάποιο άλλο θέμα τους, οι μελισσοκόμοι το έκαναν εν μέρει, γιατί όχι κι εμείς;

Πολύ σωστά στην Πρόταση τονίζεται η αναμενόμενη αυξανόμενη ζήτηση παγκοσμίως σε τρόφιμα.
Μπορεί σήμερα αυτό να μην το βλέπουμε διότι το μάτι μας δεν φτάνει πέρα από τον τοπικό έμπορο αλλά είναι γεγονός. Δείτε φέτος για παράδειγμα, ενώ οι τιμές των σιτηρών σε όλο των κόσμο έχουν πάρει την ανηφόρα, εμείς πουλήσαμε το στάρι 0,10 ευρώ το κιλό και με το ζόρι! Δεν ξέρουμε πως γίνεται αυτό αλλά μπορούμε να μάθουμε και να δούμε στην συνέχεια πως θα το αξιοποιήσουμε.

Η γειτνίαση μας όμως με τον πληθυσμό των πέντε εκατομμυρίων της Αττικής αλλά και η γεωγραφική μας θέση (εθνικές αρτηρίες, εύκολη πρόσβαση σε λιμάνια και σιδηροδρομικούς σταθμούς) είναι ουσιαστικό πλεονέκτημα που προς το παρόν μένει αναξιοποίητο. Μπορούμε να σκεφτούμε ότι ο πληθυσμός αυτός ίσως αρχίζει να έρχεται προς τα εδώ και δεν χρειαστεί εμείς να πάμε εκεί, αρκεί  να είμαστε έτοιμοι να τον υποδεχτούμε.

Στην προοπτική αυτή, πόσο ουτοπικό είναι να φανταστούμε τον Προαστιακό να έρχεται μέχρι την Αλίαρτο (Αθήνα-Αλίαρτος = διαδρομή 45 λεπτών!) και μετά με τοπική συγκοινωνία, οι επισκέπτες να έρχονται στα χωριά μας, να μας γνωρίζουν εμάς και τα προϊόντα μας και να αγοράζουν; Κι εδώ ο Δήμος και τα τοπικά όργανα διοίκησης μπορούν να μας συμπαρασταθούν εμπράκτως, οργανώνοντας όλη αυτή την επικοινωνία, προβάλλοντας το έργο μας και τα προϊόντα μας

Συχνά ακούω να λένε οι άλλοι αγρότες, μιλώντας για τα διοικητικά του Συνεταιρισμού, πως δεν γινόταν αλλιώς, δεν ξέραμε και άλλα τέτοια που πολύ φοβάμαι ότι και πάλι θα ειπωθούν στις προτάσεις που θα κάνω πιο κάτω. Αν δεν ξέρεις το τρόπο να κάνεις αυτό που εσύ θέλεις και πιστεύεις ότι σου είναι χρήσιμο, τότε ζητάς βοήθεια από ανθρώπους που ξέρεις, παιδιά δικά μας που σπούδασαν και μπορούσαν να μας πουν κάποια γνώμη και γιατί όχι να αναλάβουν και τέτοια εγχειρήματα για λογαριασμό μας.

Βγήκε λίγο μεγάλο αυτό το κείμενο, σκέτο "μακρινάρι" που είπε κάποιος φίλος αλλά δεν γινόταν να το κόψω. Αν αντέξατε μέχρι εδώ, σας ευγνωμονώ. Θα σας ευλογώ ακόμα πιο πολύ όμως, όταν στείλετε τις ιδέες σας είτε εδώ, είτε καλύτερα, στα ΘΕΣΠΙΑΚΑ, στο σχετικό τμήμα για την Πρόταση.

Ξέρω ότι θα ρωτήσετε: Εν τέλει, που πάμε; Δύσκολο να δω με την ομίχλη που μας έχει πλακώσει. Το βέβαιο είναι ότι πρέπει να καταλάβουμε τον τρόπο που το σύστημα παραγωγής και διανομής τροφίμων λειτουργεί σήμερα και εξελίσσεται.

Η καλλιέργεια της γης μπορεί να γίνει η σωτηρία μας αρκεί όμως να την δούμε με άλλο μάτι, και κυρίως να πάψουμε να την βλέπουμε ως κατάρα και μιζέρια αλλά ως ευκαιρία για έναν άλλο ζωογόνο τρόπο ζωής.

Το ξέρετε και το ξέρω ότι πολλοί στα αστικά κέντρα μας ζηλέυουν. Ε, ας κάνουμε την ζωή μας να είναι πράγματι ζηλευτή, και για αυτό -κι αυτό το ξέρουμε επίσης!- δεν είναι τα λεφτά το κίνητρο αλλά όλα τα άλλα που τις μέρες αυτές εξομολογήθηκα και κυρίως η άισθηση δημιουργίας αξίας που οφείλουμε να μεταδίδουμε σε εμάς τους ίδιους, στους άλλους ανθρώπους και στα προϊόντα της γης μας.