Αγρότες ταλαίπωροι και πάντα μπερδεμένοι

Μιλώντας για την γεωργική εργασία ή την αγροτική εργασία, δεν μπορώ παρά να κάνω ένα ταξίδι στο σχετικά πρόσφατο παρελθόν. Δεν είναι αχρείαστη αυτή η αναδρομή. Ίσως μας βοηθήσει να καταλάβουμε πιο καλά το που πάμε και το πώς πρέπει να επιβιώσουμε. Θα εκτιμήσω ιδιαίτερα τις προσθήκες και τα σχόλια που θα μας βοηθήσουν να αντιληφθούμε ότι ο δρόμος που πήραμε και φτάσαμε ως εδώ, δεν ήταν μονόδρομος κι ότι πάντα υπάρχει η δυνατότητα μιας άλλης εξέλιξης.

Για πολλά χρόνια οι πατεράδες μας καλλιεργούσαν τα ίδια χωράφια και παρήγαν τα ίδια προϊόντα: στάρι, κριθάρι, πατάτες, βαμβάκι, φασόλια, φακές, ρεβίθια. Μετά, με την Χούντα έγινε η ανάπτυξη της κρεμμυδοπαραγωγής και ήρθαν τα πολλά λεφτά που γκρέμισαν τα παλιά σπίτια με τις αυλές και τους κήπους και έφτιαξαν αποθήκες. Έτσι το Ερημόκαστρο έγινα σαν τα Λιόσια ενώ τα γειτονικά χωριά που δεν είχαν την οικονομική ανάπτυξη τη δική μας, οι ‘κακόμοιροι’ κράτησαν τους κήπους τους

Όσο μεγάλωναν οι απαιτήσεις για πιο πολλή παραγωγή, τόσο βάθαιναν τα πηγάδια κυνηγώντας τον υδροφόρο ορίζοντα και τόσο αύξαινε η ισχύς των μηχανημάτων άντλησης (ηλεκτρικός κινητήρας + πομόνα) και του τρακτέρ. Στην δεκαετία του ’60 όποιος είχε τρακτέρ με 70 ίππους ήταν δυνατός ενώ τώρα τα τρακτέρ έχουν 200 ίππων και αυτά θεωρούνται συνηθισμένα.

Για πολλά χρόνια, ακόμα και σήμερα, εκείνο που προβλήθηκε ως βασικό κριτήριο παραγωγικότητας ήταν η στρεμματική απόδοση των βιομηχανικών καλλιεργειών: βαμβάκι, σιτηρά, ντομάτα και από κοντά σε όλα τα άλλα και στα κρεμμύδια. Ο αγώνας δρόμου για μεγαλύτερη ποσοτική παραγωγή οδήγησε στην παύση καλλιεργειών αλλά και στην κατάργηση, σχεδόν, καλλιεργειών που δεν κρίνονταν ποσοτικώς συμφέρουσες, όπως το ντόπιο κρεμμύδι. Στο κυνήγι της ποσότητας χάθηκε η ποιότητα που όσο περνά ο καιρός αναδεικνύεται στην ουσία του ανταγωνιστικού -λεγόμενου- πλεονεκτήματος μας.

Το Ερημόκαστρο δεν έχει μεγάλες εκτάσεις ανά αγρότη. Ο αγρότης καλλιεργούσε για πολλά χρόνια περίπου 70 στρέμματα το πολύ και τα καλλιεργούσε εντατικά σε όλη την διάρκεια του χρόνου. Και μόνο τα τελευταία χρόνια μερικοί που απέμειναν μπορούν να νοικιάζουν και να καλλιεργούν 150 και 200 στρέμματα.

Αλλά και αυτή η έκταση είναι μικρή συγκρινόμενη με την έκταση που καλλιεργούν οι αγρότες της Θήβας, στην ανατολική της μεριά, που είναι 2000 και 3000 στρέμματα κι απασχολούν μόνιμα 100 εργάτες Ινδοπακιστανούς.

Η έκταση που καλλιεργούσαμε εμείς έμενε ίδια, αλλά σε αυτή την γη συσσωρεύαμε ιπποδύναμη (ηλεκτρική και μηχανική), χημικές ουσίες μερικές από τις οποίες ήταν δηλητήρια και κάποτε απαγορεύτηκαν και χύναμε αβέρτα νερό με κανόνια και είμαστε περήφανοι για αυτή την σπατάλη.

Θυμάμαι που ήρθαν κάποτε κάποιο πωλητές νέων αρδευτικών συστημάτων (στάγδην άρδευση) κι εμείς τους καταγγείλαμε ότι πάνε να μας φορτώσουν με νέα συστήματα για να μας εξοντώσουν οικονομικά και αντισταθήκαμε βάζοντας τα κανόνια να δουλεύουν πιο πολύ!

Είμαστε ανίκανοι να αντιληφθούμε ότι το εκσυγχρονιστικό δυναμικό του καπιταλιστικού συστήματος δεν είναι κατ’ ανάγκη καταστροφικό σε όλους τους τομείς. Υπάρχουν και προβλήματα που η επιστήμη και η τεχνική μπορεί να τα λύνει και να κερδίσουν και τα δύο μέρη, αλλά εμείς κάτι τέτοιο τα απορρίπταμε αυθωρεί και παραχρήμα. Δεν ‘κολλούσε’ με την εικόνα του καταστροφικού ληστρικού συστήματος που είχαμε στο νου μας και δεν καταλάβαμε ότι όσο το βρίζαμε έτσι χαζά τόσο πιο πολύ γινόμαστε δούλοι του και καταστρέφαμε τη ζωή μας.

Το νερό στον κάμπο μας κι εμείς το δηλητηριάσαμε φίλοι των ΘΕΣΠΙΑΚΩΝ κι όσο δεν το κατανοούμε δεν θα δούμε και τον τρόπο να το ξανακερδίσουμε.

Αν υπολογίσει κανείς το βάρος των χημικών ουσιών ανά τετραγωνικό μέτρο καλλιεργήσιμης γης και επίσης την ενέργεια στην ίδια επιφάνεια και συγκρίνει τα μέτρα αυτά με την καμπύλη του εισοδήματος του αγρότη (ιδιοκτήτη και επενδυτή), θα δει ότι η δεύτερη απομακρύνεται προς τα κάτω καθώς οι δύο πρώτες απογειώνονται.

Δηλαδή με τα λόγια των σύγχρονων μελετητών των βιομηχανικών κλάδων, παρατηρήθηκε μια τρομερή φυγή της αξίας από τον πρωτογενή κλάδο (αγροτική παραγωγή) προς τον δευτερογενή (μεταποίηση) και τον τριτογενή (υπηρεσίες). Η κατεύθυνση αυτή της ανάπτυξης είναι αντικειμενική και δεν ήταν ‘κόλπο’ του συστήματος. Εμείς ‘αντισταθήκαμε’ με σθένος και αρβανίτικη ξεροκεφαλιά μένοντας υπερηφάνως στάσιμοι και τώρα ψαχνόμαστε.

Εκείνη την περίοδο, λίγο μετά τη Μεταπολίτευση, μπήκαμε στην τότε ΕΟΚ και αρχίσαμε να καταλαβαίνουμε τι εστί Κοινή Αγροτική Πολιτική: περιορίσαμε τις καλλιέργειες στην πιο κερδοφόρα και πιο αποδοτική αλλά και πιο ληστρική ως προς τους πόρους (νερό, γονιμότητα γης): κρεμμύδια.

Δεν ψάξαμε τον λόγο και τις αιτίες που δεν είμαστε ανταγωνιστικοί στα όσπρια για παράδειγμα που τα έφερναν από την Τουρκία ή το πως πρέπει να τροποποιήσουμε τη ζωή μας και την παραγωγή μας αλλά  κουρασμένοι τα παρατήσαμε, είπαμε ότι φταίει το σύστημα και περιοριστήκαμε να γερνάμε μαζί με τα χωράφια μας. Ικανοποιημένοι τουλάχιστον που αγωνιστήκαμε, κλείσαμε συχνά τους δρόμους, ακούσαμε πολλές φορές τα τραγούδια του Μπακαλάκου αλλά απολογισμό επί της ουσίας αποφύγαμε να κάνουμε.

Διεκδικούσαμε ότι μας έλειπε από το Κράτος, για να αποδείξουμε ότι αυτό φταίει που πάνε στραβά τα πράγματα. Και λοιπόν; Ποιόν πείσαμε; Διότι όλοι οι συντοπίτες μας αγρότες βιώνουν την απαξίωσή τους αλλά ελάχιστοι ριζοσπαστικοποιήθηκαν. Διότι η καθημερινότητα του κυνηγητού της επιβίωσης είναι πιο πάνω από την αγωνιστική και ιδεολογική καθαρότητα.

Εμείς γερνούσαμε διεκδικώντας ψίχουλα που ανάλογα με την πολιτική καπατσοσύνη και συγκυρία μας δίνανε και μετά, αράζαμε στις ταβέρνες αναλύοντας την στρατηγική μας, παραμελούσαμε την δουλειά μας, δεν ψάχναμε το νέο και τα παιδιά μας έφευγαν. Διότι το ίδιο το σύστημα αυτό ήθελε. Να προσαρμοστεί δηλαδή παραγωγικά αλλά και δημογραφικά η κοινωνία των χωριών μας στην σύγχρονη οικονομική εξέλιξη: ο αγροτικός πληθυσμός έπρεπε να μειωθεί άμεσα, οι αγρότες να γίνουν είτε εργάτες (στις γειτονικές βιομηχανίες που φύτρωναν)  και υπάλληλοι στις ΔΕΚΟ και στο Δημόσιο ή απλοί καταναλωτές, αλλά μοντέρνοι.

Αυτοί, οι εξουσίες, δούλευαν με σύστημα κι εμείς παρακολουθούσαμε τις εξελίξεις αγωνιστικά μεν αλλά αναποτελεσματικά δε. Η παραδοσιακή οικιακή αγροτική οικονομία θεωρήθηκε απο εμάς τους ίδιους, τους οπαδούς της προόδου, μπασκλασαρία και εξαλείφτηκε: οικόσιτες κότες, κουνέλια, κατσίκες και αρνιά, ακόμα και περιστέρια που κάποτε είχαμε στα σπίτια μας τώρα δεν υπάρχουν και τα αγοράζουμε στα σούπερ μάρκετ καθαροί, χαζοχαρούμενοι και όλο και πιο φτωχοί.

Η τηλεόραση δούλευε κι αυτή προς τα εκεί: οι αγρότες που έδειχνε ήταν κάτι εξωπραγματικοί επιχειρηματίες με γκόμενες και τεράστια 4X4 και οι γυναίκες τους σαν αρχόντισσες δεν πατούσαν στα χωράφια. Έτσι και οι δικές μας έπαψαν να πατάνε στα χωράφια κι ευτυχώς που ήρθαν οι Αλβανοί γιατί ακόμα κι οι ελιές αμάζευτες θα έμεναν.

Με την ‘Αλλαγή’ όλα αυτά πήραν πιο εντατικό και αποτελεσματικό χαρακτήρα και το όργανο της διαφθοράς ήταν οι επιδοτήσεις. Μάταια το ΚΚΕ τότε φώναζε, (και για άλλους λόγους βέβαια) και μαζί του κάποιοι αγροτοσυνδιακλιστές, ότι με τον τρόπο αυτό ευνουχίζεται η γεωργική παραγωγική αίσθηση και ηθική. Οι αγρότες απογοητευμένοι, άρχισαν να τσεπώνουν και μερικοί από αυτούς στο διεφθαρμένο πολλαπλάσιο τις περιβόητες επιδοτήσεις, που έγιναν το πιο σημαντικό μερίδιο του εισοδήματος τους. Ξεριζώσαμε τα αμπέλια και παρατήσαμε τους ελαιώνες και η αντίσταση μας εξανεμίστηκε μπροστά στα λίγα αργύρια που τσεπώσαμε.

Κι όμως όλες αυτές οι καλλιέργειες που τις αναφέρει η Πρόταση τώρα, εκτός από την φυτική παραγωγή σηματοδοτούσαν κι ένα πολιτιστικό στοιχείο της συλλογικής μας προσωπικότητας που όμως το παρατήσαμε.

Δεν είναι ποτέ αργά και θα προσπαθήσω να αποδείξω στα επόμενα, ότι και τώρα μπορούν να γίνουν πράγματα. Το παιχνίδι δεν έχει χαθεί. Με την κοινή προσπάθεια και το πάθος ο χρόνος μπορεί να διασταλεί και να νικήσουμε.